Nahuman ang tuig 2020 nga adunay 474,000 kaso sa natakdan sa bayrus nga Covid-19 sa Pilipinas. Niadtong Enero 4, gikanayon nga 448,258 dinhi ang “nakarekober” sa sakit samtang 9,257 usab ang namatay. Kadaghanan sa mga natakdan ug nakarekober naa sa edad 49 paubos. Pinakadaghan ang namatay sa mga pasyenteng edad 60 pataas.

Sa tibuok panahon sa pandemya, liboan sa mga natakdan ang gideklara sa Department of Health (DOH) nga “nakarekober” o naulian na sa sakit kada semana. Ilalum sa protokol sa “Oplan Recovery,” ang tanang mga asymptomatic (walay nabati nga sintomas) ug ang gaan lang ang sintomas ug wala nigrabe, awtomatikong ideklarang “nakarekober” human ang rekisitong 14 ka adlaw nga pagkwarantina. Ang pagkwarantina mamahimong ipatuman sa mga pasilidad nga ginapadagan sa mga lokal nga gubyerno o sa kaugalingong balay sa pasyente. Dugang kanila ang mga naulian sulod sa mga ospital.

Wala na subling gipailalum sa testing ang mga “nakarekober” samtang anaa sa kwarantina. Tungod kay matud sa DOH, daghan pa gihapon kanila ang magpositibo tungod sa bayrus nga naa pa sa ilang lawas. Bisanpaman, dili na kuno makatakod ang maong bayrus. Matud sa mga syentista, labing makatakod ang bayrus sa unang 10 ka adlaw niini sa impeksyon. Kapin 90% sa mga natakdan nga adunay edad 59-paubos ang naulian sa sakit.

Naulian man sa sakit, wala nahuman ang ilang pag-antus. Dili lang pipila ang nalubong sa utang tungod sa kamahal kaayo sa pagpaospital. Daghan ang padayon nga nagkasakit ug naglisud nga makabalik sa kanhi nilang kinabuhi. Kung wala silay nadawat nga ayuda, subsidyo o bisan unsang suporta gikan sa estado niadtong nagkasakit sila, labaw nga wala silay nadawatan human silang maulian.

Sa Metro Manila, mikabat sa ₱30,000 hangtud ₱40,000 kada adlaw ang singil sa mga pribadong ospital, wala pay labot niini ang bayad sa duktor. Adunay mga pasyenteng dili grabe ang sintomas nga nagbayad og ₱570,000 alang sa 14 ka adlaw nga pagkaospital. Ang dagkung ospital nagasingil og hangtud sa ₱700,000 sa usa ka semanang pagpatambal, bisan pa og wala misangpot sa paggamit og oxygen o ventilator ang pasyente.

Wala dayon nawala ang nasinati nga sakit sa mga nakaluwas sa Covid-19. Dili lang pipila ang nagtaho sa pila ka higayon nga hilanat, ubo, pagkawala sa panglasa ug panimhot, ug kalisdanan sa pagginhawa bisan pipila ka semana na silang gideklarang luwas na. Dili pa matantya kung pila sa mga nakarekober ang apektado sa ingon niining kahimtang, nga ginatawag og “long” o malungtaron nga Covid.

“Usahay momata na lang ko nga halos dili makaginhawa,” matud ni Manny, tulo ka bulan human siya nakagawas sa kwarantina. Duha ka beses siyang nagpositibo ug nagkwarantina sulod sa duha ka bulan ayha nagnegatibo ang iyang test. Aron maulian, mipalit si Manny og mga bitamina ug uban pang pangpakusog sa resistensya, gamit ang nahabilin niyang tinigum.

Wala usab dayon na nakabalik sa trabaho ang mga nakarekober. “Setyembre ko unang nagpositibo ug nagkwarantina,” matud ni Pinang, usa ka mamumuo. Disyembre na apan wala pa gihapon siya nakabalik sa trabaho. Sama sa daghang kumpanya, rekisito sa iyang ginatrabahuan ang magnegatibo una ang mga natakdan ayha subling patrabahuon.

“Lima ka beses na kong nagbalik-balik nga nagpa-test pero positibo pa gihapon,” matud kang Pinang. Sa ulahing higayon, nagpailalum siya sa usa ka espesyal nga test aron mahibaloan kung makatakod pa ba ang bayrus nga anaa sa iyang lawas. “Sugod pa lang gani sa trabaho, nalubong na dayon sa utang,” matud niya. Ang matag test adunay presyong gikan sa ₱1,500 hangtud ₱8,000, depende sa lugar ug ospital. Hangtud ₱3,409 lamang ang ginatubag sa PhilHealth ug ayha lang kung ang mga test ginahimo sa usa ka laboratoryo o ospital.

“Nakahunahuna na ko nga magresayn na lang sa trabaho,” matud ni Pinang, “apan lisud kaayo karon nga makakita og laing matrabahoan.” Nabalaka usab siyang dili niya makuha ang iyang mga benepisyo sa panahong pinakakinahanglan niya kini. Sobra ka langan ug kumplekado ang proseso sa pag-aplay ug pagkuha sa benepisyo sa Social Security System. “Niadtong Oktubre pa nagsi-resayn ang akong katrabaho pero Disyembre na, wala pa gihapon silay sickness benefit nga nadawat,” dugang pa niya.