Padayon nga nag-ilaid sa kalisud ang masang mag-uuma sa humay tungod sa pyudal nga pagpahimulos, kawalay-suporta sa produksyon, bagsak presyong pagbaligya ug todong pag-import sa baratong bugas.

Hilabihang naglisud ang mga mag-uuma tungod sa pagsagayad sa presyo sa humay. Matud sa Philippine Statistics Authority (PSA), anaa sa ₱17.14 hangtud ₱20.87 kada kilo ang presyo sa pagpalit sa humay sa mga mag-uuma sa milabayng lima ka tuig. Apan matud sa mga grupong mag-uuma, sa aktwal, misagayad sa ₱7-₱10 kada kilo ang presyo niini sa milabayng duha ka tuig. Nataho kini sa pipila ka prubinsya sa Central Luzon nga nag-unang prodyuser sa humay sa nasud.

Dugay nang ginaduso sa mga grupong mag-uuma nga paliton ang humay sa mga mag-uuma sa presyong ₱20 kada kilo isip pangsuporta sa lokal nga produksyon. Luyo sa ubos nga presyo sa pagpalit sa humay, ginabaligya ang bugas sa abereyds nga presyong retail nga ₱42.59 sa milabayng lima ka tuig ug mikabat sa pinakataas nga ₱45.18 niadtong 2018.

Labaw nga nabira ang presyo sa humay tungod sa pagbaha sa imported nga bugas human gibalaod ang Rice Tariffication Law (RTL) niadtong Pebrero 2019. Nataho niadtong maong tuig ang pinakataas nga bolyum sa imported nga bugas nga misangko sa 3.131 milyong metriko tonelada (MT) o kapin lima ka beses nga mas daku kaysa niadtong 2016. Nagpabiling taas ang importasyon sa 2020 ug 2021. Sukwahi sa ginarason sa mga tigpanalipud sa RTL, anaa lang sa 1% ang gikunhod sa presyo sa bugas sa mga merkado.

Halos wala nay kita ang masang mag-uuma sa humay. Mikabat sa ₱12.41 kada kilo ang kasagarang gasto nila sa produksyon. Layo nga mas taas kini kung ikumpara sa gasto sa produksyon sa Vietnam nga anaa sa ₱6.22 kada kilo ug sa Thailand nga anaa sa ₱8.86 kada kilo.

Hilabihan ka gamay ang langkob sa balaod sa libreng irigasyon. Bisan og nabalaod kini niadtong 2018, nagkagamay usab ang badyet nga ginagahin dinhi. Gikan ₱41.67 milyon niadtong 2018, anaa na lang kini sa ₱35.29 milyon niadtong 2020.

Dugang paantus sa mga mag-uuma ang pagsaka sa presyo sa abono. Ang urea, usa sa sagad nga abonong ginagamit sa mga mag-uuma sa humay, nagmahal og 12.06% gikan 2016 ngadto sa ₱1,046.44 niadtong 2020. Nagmahal usab ang presyo sa ubang kasagarang ginagamit nga abono sama sa ammonium sulfate (8.32%), diammonium phosphate (7.57%) ug uban pa.

kapinkun-kulang lima ug tunga ka sako (50 kilo kada sako) ang ginagamit nga abono sa usa ka ektaryang humayan. Kung pagakwentahon, misaka ang gasto sa mga mag-uuma sa abono og ₱688-₱711 sa kada ektaryang ginaugmad.

Sa datos sa PSA, “pinakataas” ang produksyon sa humay sa nasud—19.44-milyong MT niadtong 2020. Apan kini bunga nag-una sa mas taas nga bolyum sa ulan ug mas ubos nga ani sa nag-unang mga tuig tungod sa El Niño. Luyo kini sa pag-ubos sa giugmad nga erya gikan sa relatibong taas nga 4.81 milyong ektarya niadtong 2017 ngadto sa 4.53 milyong ektarya sa 2020 (nakibhangan og 300,000 ektarya.)

Baha ug ubos nga presyo

Sa ulahing siklo sa pagtanum og humay niadtong Hunyo, migasto ang mag-uumang si Miguel og ₱19,350 alang sa abono sa tulo ka ektaryang humayan. Dugang pa sa galastuhon ang herbisidyo nga ₱5,730 ug pestisidyo nga ₱4,324. Ginaabangan niya ang mga makinang pang-uma ug nagapasuhol sa pipila ka mag-uuma aron moabag sa pag-ani sa kinatibuk-ang kantidad nga ₱16,200 alang sa tulo ka ektarya.

Dugang paantus kaniya ang pagkaguba sa halos 1/4 sa iyang tanum tungod sa bagyong miigo sa South Cotabato. Nakaani lamang siya og 170 ka sako (69.47 kilo kada sako) sa humay niadtong Setyembre. Pagakibhangan kini og 13 ka sako (8%) isip abang sa harvester nga iyang gigamit. Dinhi usab ikibhang ang 12 ka sakong pangbinhi sa sunod nga siklo.

Ang nahabiling 145 ka sako nga netong ani pagakibhangan og 25% o 36 ka sako isip bayad sa tag-iya sa yuta. Ikibhang pa dinhi ang 30 ka sako isip pangbayad utang sa pinansyer (18 ka sako) ug pangkonsumo (12 ka sako) sa pamilya.

Mabaligya lamang niya sa presyong ₱13.50 kada kilo ang nahabiling abot sa ani. Klase-klaseng kaltas pa ang pagakuhaon sa komersyante sa pagbaligya niini. Mokabat lamang sa ₱70,134 ang abot ni Miguel ug kinahanglang bayaran ang anaa sa ₱60,000 gasto sa produksyon ug uban pang utang. Mokabat na lang sa ₱10,134 ang nabili kaniya nga paiguon hangtud sa mosunod nga anihan.