Padayon ang pagkahagmak sa kaimulon sang masang mangunguma sang palay bangud sa pagpanghimulos pyudal, kawad-on suporta sa produksyon, bagsak presyo nga pagbaligya kag todo nga pag-import sang barato nga bugas.

Nabudlayan na gid ang mga mangunguma bangud sa pagsadsad sang presyo sang palay. Suno sa Philippine Statistics Authority (PSA), ara sa ₱17.14 tubtob ₱20.87 kada kilo ang presyo sang pagbakal sang palay sa mga mangunguma sa nagligad nga lima ka tuig. Pero suno sa mga grupong mangunguma, sa aktwal, nagasadsad sa ₱7-₱10 kada kilo ang presyo sini sa nagligad nga duha ka tuig. Narehistro ini sa pila ka prunbinsya sa Central Luzon nga pangunahon prodyuser sang palay sa pungsod.

Madugay na nga ginaduso sang mga grupong mangunguma nga baklon ang palay sa mga mangunguma sa presyo nga ₱20 kada kilo bilang pangsuporta sa lokal nga produksyon. Sa pihak sang manubo nga presyo sang pagbakal sang palay, ginabaligya ang bugas sa abereyds nga reteyl nga presyo nga ₱42.59 sa nagligad nga lima ka tuig kag naglab-ot sa pinakamataas nga ₱45.18 sang 2018.

Labi nga ginabutong panubo ang presyo sang palay bangud sa pagbaha sang imported nga bugas pagkatapos nangin layi ang Rice Tariffication Law (RTL) sang Pebrero 2019.

Nalista sang tuig nga ina ang pinakamataas nga bolyum sang imported nga bugas sa 3.131 milyong metriko tonelada (MT) o sobra lima ka beses nga mas daku sangsa 2016. Nagapabilin nga mataas ang importasyon sa 2020 kag 2021. Baliskad sa pagrason sang mga nagasakdag sang RTL, ara sa 1% lang ang pagnubo sa presyo sang bugas sa mga merkado.

Halos wala sang ginakita ang masang mangunguma sa palay. Nagalab-ot sa ₱12.41 kada kilo ang kinaandan nga gasto nila sa produksyon. Mas mataas ini kon ikumparar sa gasto sa produksyon sa Vietnam nga ara sa ₱6.22 kada kilo kag sa Thailand nga ara sa ₱8.86 kada kilo.

Tuman kagamay ang sakup sang layi sa libre nga irigasyon. Bisan pa nga nangin layi ini sang 2018, nagapagamay naman ang badyet nga ginatalana diri. Halin ₱41.67 milyon sang 2018, ara sa ₱35.29 milyon na lang ini sang 2020.

Dugang nga pabudlay sa mga mangunguma ang paghabok sang presyo sang abono. Ang urea, isa sa kinaandan nga ginagamit sang mga mangunguma sa palay, nagmahal sang 12.06% halin 2016 tubtob ₱1,046.44 sang 2020. Nagtinaas man ang presyo sang iban nga kinaandan nga ginagamit nga abono pareho sang ammonium sulfate (8.32%), diammonium phosphate (7.57%) kag iban pa.

Mas o menos lima kag tunga sa sako (50 kilo kada sako) ang ginagamit nga abono sa isa ka ektarya nga palayan. Kon kwentahon, nagtaas ang gasto sang mga mangunguma sa abono sang ₱688-₱711 sa kada ektarya nga ginatalauma.

Sa datos sang PSA, “pinakamataas” ang produksyon sang palay sa pungsod– 19.44 milyong MT sang 2020. Pero ini dulot pangunahon sang mas mataas nga bolyum sang ulan kag mas manubo nga ani sa nauna nga tuig dulot sang El Niño. Ini sa pihak sang pagnubo sang ginatamnan nga erya halin sa relatibo mataas nga 4.81 milyong ektarya sang 2017 padulong 4.53 milyong ektarya sa 2020 (buhin sang 300,000 ektarya.)

Baha kag manubo nga presyo

Sa ulihi nga siklo sang pagtanom sang palay sang Hunyo, naggasto ang mangunguma nga si Miguel sang ₱19,350 para sa abono sa tatlo ka ektarya nga palayan. Dugang pa sa galastuhon ang herbisidyo nga ₱5,730 kag pestisidyo nga ₱4,324. Ginarentahan niya ang mga makina sa panguma kag nagasuhol sang pila ka mangunguma para makatuwang sa pag-ani sa kabilugan nga balor nga ₱16,200 para sa tatlo ka ektarya.

Dugang nga paantus sa iya ang pagkasamad sang halos sangkap-at sang iya tanum bangud sa bagyo nga nanghalit sa South Cotabato. Nakaani lang siya sang 170 sako (69.47 kilo) sang palay sang Septyembre. Ibuhin diri ang 13 sako (8%) bilang renta sa harvester nga iya gingamit. Diri man igabuhin ang 12 sako nga pangbinhi sa masunod nga siklo.

Ang nabilin nga 145 sako nga neto nga ani buhinan sang 25% o 36 sako bilang bayad sa tag-iya sang duta. Igabuhin diri ang 30 sako nga pangbayad utang sa pinansyer (18 sako) kag pangkonsumo (12 sako) sang pamilya.

Mabaligya lang niya sa presyo nga ₱13.50 kada kilo ang nabilin nga ani. Sarisari nga buhin pa ang pagakuhaon sang komersyante sa pagbaligya sini. Makuha lang sang ₱70,134 si Miguel kag kinahanglan bayaran ang ₱60,000 gasto sa produksyon kag iban pa nga utang. Mabilin na lang sa iya ang ₱10,134 nga paigu-iguon tubtob sa masunod nga tig-alani.