Dili sayon ang magtrabaho sa pabrika sa delatang tuna sa General Santos City. Matud mismo sa mga mamumuo dinhi, daw “ginapanitan” sila sa kalisud sa mga kundisyon sa trabaho. Nalabwan pa nila ang delatang tuna nga ginaluto sa oven (hudnohan/pugon), matud nila. Bug-at kaayo ang ilang trabaho apan kulang usab kaayo ang ilang suhol ug mga benepisyo.

Gitawag og “Tuna Capital” sa Pilipinas ang General Santos City tungod sa abundang suplay sa tuna sa kadagatan niini. Niadtong 2020, nakaprodyus kini og 254,779 metriko tonelada (MT) ka lain-laing klase sa tuna. Nagsumikad dinhi ang 26.12% sa kinatibuk-ang 975,205 MT sa tanang klaseng isdang komersyal sa nasud.

Sa kasamtangan, adunay pito ka tuna cannery sa syudad. Pinakadaku ang operasyon sa Century Tuna Corporation nga gipanag-iyahan sa pamilyang Po. (Niadtong miaging tuig, nagdeklara og $1.45 bilyon ang pamilya isip ika-16 nga labing adunahang pamilya o indibidwal sa Pilipinas.)

Naga-empleyo ang pito ka pabrika sa dili moubos sa 25,000 ka mamumuo.

Ang mga pabrika adunay giusang kapasidad nga magproseso og 950 MT sa usa ka adlaw. Halos 90% sa mga produkto niini ang ginaeksport sa USA, Germany, Japan, ug mga nasud sa Europe, Asia ug South America.

Niadtong 2020, nakarekord ang lokal nga industriya sa tuna og 134,412 toneladang bolyum sa eksport nga nagkantidad og $480.90 milyon (₱23.74 bilyon.) Pinakadaku dinhi ang mga delatang produkto nga mikabat sa 88,547 MT ug nagkantidad og $344.406 milyon (₱17.0028 bilyon.)

Ang tunang skipjack o gulyasan (bulis) nga ginasuplay sa mga lokal ug langyawng dagkung komersyal nga barkong pangisda ang nag-unang ginagamit nga sangkap sa mga produktong delata.

Nagaagi sa walo ka proseso ang pagmanupaktura niini: pagtipig; pagpasingaw ug pag-ihaw ug paghiwa sa mga isda; pagpanit ug pagtangtang sa ulo ug tinai; ang pagtangtang sa mga bukog ug paglain sa itum sa puti nga unod sa isda; pagbulag sa mga unod subay sa kalidad; pagtimpla sa mga sahog alang sa pagdelata; pagselyado sa mga delata; ug pagluto sa mga selyadong delata sa usa ka dakung pugon.

Manwal o manumano ang tanang bahin sa proseso gawas sa pag-ihaw ug paghiwa sa mga isda nga ginagamitan og makina. Subli na lang nga mogamit og makina alang sa pagpetsa, paghinlo ug pagbutang og label (etiketa) sa mga lata.

Adunay kaugalingong sistema sa kota ug insentiba ang matag pabrika nga nakadisenyo aron mopuga og labing taas nga sobrang bili gikan sa mga mamumuo. Ang mga superbisor ang nagatakda og kota ug nagadawat og insentiba kung makab-ot sa mamumuo ang kota. Mas gamayng insentiba ang gakadawat sa mga mamumuo kung ginasagad nila ang ilang mga lawas aron labwan ang kota.

Sagad gakahitabo ang mga aksidente sa trabaho, sama sa pagkasamad sa tunok o kaha pagkapaso sa pagpanit sa init nga isda.

Kasagaran mokabat og hangtud 12 ka oras ang relyebo sa trabaho ilabina kung daghan ang suplay sa isda. Sa halos tibuok panahon, nakatindog ug naghupot sa init nga isda ang mga mamumuo samtang istriktong gisubaybayan sa mga superbisor.

Gikan sa lain-laing mga prubinsya sa Mindanao ug Visayas ang dakung ihap sa mga mamumuo sa pabrika sa delatang tuna. Mayorya (85%) kanila ang kababayen-an ug nagaagi sa mga ahensya o “kooperatiba” sa mamumuo nga aduna nay kontrata sa mga kapitalista.

Tungod kontraktwal, lima hangtud unum ka bulan lamang ang ilang kontrata samtang usa ka tuig usab sa mga direktang giempleyo. Sa mga kontrata, nakabutang nga kinahanglang magdawat sila og rehiyunal nga minimum nga mokabat og ₱326 kada adlaw nga wala pay 1/3 sa makabuhi nga suhulan. Sa aktwal, adunay mga nagdawat og 12%-15% mas ubos niini. Depende usab sa kapitalista ang paghatag sa mga benepisyo. “No work, no pay” ang sistemang ginapatuman sa mga pabrika.

Ginapahamtang ang mga hugot nga aksyong pangdisiplina sama sa suspensyon sa nasayop nga mamumuo nga walay makiangayong proseso. Arbitraryo usab ang proseso sa pagpalagpot kanila.

Matud sa mga mamumuo, hugot nga ginabawal nga magtukod o mosalmot sa mga unyon o asosasyon sa mamumuo. Walay nagarepresentar kanila sulod sa mga pabrika. Tungod niini, daghan ang naghilumhilum na lang tungod sa kahadlok nga matangtang kung moreklamo.