Halos 100 mangunguma kag ila mga tagasuporta ang iligal nga gin-aresto sang Hunyo 9 sa Hacienda Tinang sa Concepcion, Tarlac. Ang 83 sa ila ginkasuhan sang illegal assembly kag malicious mischief. Apat ka adlaw sila nga nag-antus sang pagpabudlay sang mga pulis antes mahilway paagi sa pagpyansa sang masobra isa ka milyon sang Hunyo 12. Sa una nga pagbista sa korte sang Hunyo 17, ginpasakaan sila sang dugang nga apat pang kaso.

Aga sang Hunyo 9 nagsugod nga magbungkalan ang 94 benepisyaryo sang paltik nga reporma sa duta sa asyenda. Katuwang nila ang mga organisasyon nga nagasuporta sa ila. Suno sa Malayang Kilusang Samahan ng Magsasaka ng Tinang (Makisama-Tinang), organisasyon sang mga benepisyaryo, katuyuan sang bungkalan nga mahagan-hagan ang ila gutom labi na nga wala untat ang pagtaas sang presyo sang mga balaklon. Siling sini, malayo nga makaigo ang suhol sa tubuhan nga nagalab-ot lang sa ₱230 kada adlaw.

Wala pa sang duha ka oras ang bungkalan, nag-abot ang mga pulis kag ginpauntat sila bangud nagreklamo kuno ang Tinang Samahang Nayon Multi-Purpose Cooperative, isa ka kooperatiba nga ginapadalagan sang pamilya Villanueva, ang nagapanguna nga dinastiya sa pulitika sa Concepcion. Napunggan sang mga nagtipon ang una nga tuyo pagkatapos nga iinsister nga dapat atubangon sila sang Provincial Agrarian Reform Office.

Pagkatapos sang dayalogo, ginpadayon gihapon sang mga pulis sang Concepcion, katuwang ang indi magnubo sa anum pa nga yunit sang mga pulis kag militar, ang mapintas nga pagbungkag kag iligal nga pag-aresto sa halos tanan nga nagpasakup sa bungkalan.


Denekada nga pagpaniplang

Ginabug-os ang Hacienda Tinang sang 1,200 ektaryang tubuhan nga orihinal nga ginapanag-iyahan sang pamilya Aquino. Kabahin sini (200 ektarya) nga dapat ipaidalom sa reporma sa duta ginbaligya sang pamilya sa isa ka pribadong kumpanya. Ginbaligya sang amo nga kumpanya ang duta pabalik sa Department of Agrarian Reform (DAR). Sang Septyembre 26, 1995, nagpagwa ang ahensya sang listahan sang 236 nga mangin benepisyaryo sang duta sang asyenda.

Suno pa sa Makisama-Tinang, 22 tuig nga hungod nga ginlikom sang pamilya Villanueva ang mga papeles nga nagasaad nga kolektibo nga ginapanag-iyahan sang mga mangunguma ang duta. Tuig 2016 nahibal-an sang mga mangunguma nga benepisyaryo sila sang asyenda. Sa tuig man nga ina, nagpetisyon sila sa DAR para aregluhon ang pagbahin-bahin sang duta sa mga benepisyaryo. Nagpagwa ang ahensya sang pinal nga mandu sang 2018 kag 2019.

Gindingut sang mga Villanueva sa mga mangunguma ang ila kinamatarung sa duta bangud uyat sini ang lokal nga konseho sa barangay. Sang 1995, kapitan sang Barangay Tinang si Vernon Villanueva. Bilang kapitan, poderoso nga myembro siya sang Barangay Agrarian Reform Council nga nagapasiguro sa listahan sang mga benepisyaryo. Ang iya utod nga si Jojo ang nagadumala sang kooperatiba sang mga mangunguma nga kabahin sang 200-ektarya nga napaidalom sa Comprehensive Agrarian Reform Program o CARP. Sa subong, kapitan sang Barangay Tinang ang anak niya nga si Norman Villanueva samtang siya nagapungko nga konsehal sang Concepcion.

Suno sa Makisama-Tinang, daku ang papel sang mga Villanueva sa pagpugong sa ila pagbawi sa duta labi na pagkatapos nga magdaug nga meyor sa nagligad nga eleksyon ang utod nila nga si Noel Villanueva. Gin-updan pa mismo sang napilian nga meyor nga ini ang mga pulis para bungkagon ang bungkalan kag arestuhon ang mga nagpasakup sini.

Nagakatingala man ang mga mangunguma kon ngaa bisan may pinal nga mandu gintugutan gihapon sang DAR nga magpetisyon ang kooperatiba nga ginapadalagan sang mga Villanueva sang Abril 2021. Bangud diri, liwat nga ginpahamtang sa balidasyon ang listahan sang mga benepisyaryo. Nagakabalaka sila nga mahimo sila nga mabayluhan sang mga Villanueva.

Suno kay Antonio Flores sang Unyon ng mga Manggagawa sa Agrikultura (UMA), ang indi paghatag sa duta sa mga benepisyaryo halin pa 1995 maathag nga nagapakita sang kapaslawan sang CARP nga ipanagtag ang duta sa mga mangunguma. “Nahibal-an sang tanan nga ang nakapanginpulos sa tubuhan amo ang mga daku nga asendero kag aryendero dira sa Tarlac,” siling niya. “(B)isan may CARP, nagapabilin nga pigos kag ginahimuslan ang mga lehitimo nga benepisyaryo, kag ang malala, wala sang ginahimo nga aksyon ang DAR para bungkagon ang kontrol sang mga manggaranon sa malapad nga duta.”

Isa ka adlaw pagkatapos sang bungkalan, gindumdom ang ika-34 anibersaryo sang CARP, Hunyo 10. Sa Tarlac, kadungan sini ang pagsaulog sang adlaw sang nagtaliwan nga agalon nga mayduta nga si Eduardo Cojuangco (Danding Cojuangco Day). Ang pagsaulog nga ini ginpasar sa Kongreso sang 2020 sang sadto kongresista nga si Noel Villanueva.

Ginkundenar sang UMA ang paggamit sang mga Villanueva sa mga katapu sang kooperatiba nga gintukod nila para punggan ang pagbawi sang mga Makisama-Tinang sa duta nga matarung nga magkadto sa ila. Ginkundenar man sang grupo ang NTF-Elcac sa red-tagging sa bungkalan para himuon nga kriminal ang pagbato sang mga mangunguma.