Miulbo sugod sa ulahing bahin sa dekada 1970 ang lapad nga mga protesta sa mga mag-uuma tungod sa pagpanglingla sa coco levy fund sa diktaduryang US-Marcos I. Sa tumong nga pakalmahon ang ilang militanteng pag-alsa, nagpagula ang diktador nga si Ferdinand Marcos Sr sa kamandoan niadtong Setyembre 17, 1980 aron isuspinde ang pagpangulekta sa maong buhis.

Wala niini napakalma ang kasuko sa mga maglulubi. Wala nila basta-bastang gidawat nga binilyong piso ang gikawat gikan kanila sa diktador, kakunsabo ang mga monopolista sa kalubihan.

Niadtong Pebrero 1, 1981, pipila ka adlaw ayha ang pagduaw ni Pope John Paul II sa Maynila, nagprotesta ang 6,000 ka maglulubi gikan sa lima ka lungsod sa Quezon. Sa wala pa nakatapok sa plasa sa lungsod sa Guinayangan, girakrakan na sa mga awtomatikong riple sa mga sundalo sa Philippine Constabulary (PC) ang mag-uuma. Duha ang natahong napatay ug mikabat sa 1,000 ang nasamdan. Nasubli ang bangis nga dispersal niadtong Hulyo 14 sa susamang tuig dihang girakrakan sa mga sundalo ang gatusan ka maglulubi nga nagprotesta sa Daet, Camarines Norte. Pito ang napatay ug kapin 20 ang nasamdan.

Luyo sa bangis nga tubag sa pasistang estado, nagpadayon ang mga protesta sa tibuok nasud hangtud sa hingpit nga gisuspinde ni Marcos Sr ang coco levy fund niadtong Setyembre 11, 1983. Gikan kaniadto, padayon ang pakigbisog sa mga maglulubi aron bawion ang binilyong piso nga gikawat sa mga Marcos.

Unsa ang Coco Levy Fund?

Ang Coco Levy Fund mao ang lumpong sa mga buhis ilalum sa diktaduryang US-Marcos nga nagpuga sa mga maglulubi nga daw sapal sa lubi. Gikan sa tuno niini, tumong kuno nga mugnaon ang usa ka pondo nga “magpalambo sa panginabuhian” sa mga maglulubi ug sa industriya sa kalubihan sa nasud.

Apan sukwahi ang nahitabo. Gikawat ug gipahimuslan sa mga Marcos ug sa ilang mga kroni ang nakulektang buhis. Lakip sa mga nagpakatagbaw dinhi silang Juan Ponce Enrile (kanhing Ministro sa Depensa ug Legal Adviser na karon ni Marcos Jr), Eduardo “Danding” Cojuangco ug Maria Clara Lobregat, dagkung agalong yutaan ug negosyante sa kalubihan sa Zamboanga.

Gisugdan ang pagkulekta sa buhis niadtong Hunyo 17, 1971 sa tantos nga ₱0.55 kada 100 kilo sa kopra (katugbang sa ₱38.45 niadtong 2020). Gidumalahan ang pondo sa Philippine Coconut Federation, Inc., ang pinakadakung organisasyon sa mga negosyante sa kalubihan.

Niadtong panahon sa balaod militar, sunud-sunod nga pagpanglingla ang gihimo sa diktadurya sa mga maglulubi. Nagpagawas si Marcos Sr niadtong Hunyo 30, 1973 sa PD 232 nga nagtukod sa Philippine Coconut Authority (Philcoa) ug gituboy dinhi si Enrile isip presidente. Niadtong Agosto 1973 gitukod ang Coconut Consumers’ Stabilization Fund (CCSF) ug dugang ₱15 kada 100 kilo sa kopra ang gisingil sa mga maglulubi. Ang ginasulting pondo sa mga maglulubi gipangpuhunan sa mga pribadong kumpanya. Mikabat sa ₱100 milyon kada bulan ang napadulong sa mga kumprador, eksporter ug uban pang dagkung negosyante sa kalubihan. Niadtong Nobyembre 14 sa maong tuig, gitukod ang Coconut Industry Development Fund ug nangulekta og dugang ₱20 sa kada 100 kilo sa kopra.


Gigisa sa kaugalingong mantika

Niadtong Hulyo 29, 1975 gipagawas usab ang PD 755 aron paliton sa Philcoa ang 64.98% sa First United Bank gamit ang kuleksyon sa coco levy fund. Gikan dinhi gitukod ang United Coconut Planter’s Bank (UCPB) kung asa gihakop ni Cojuangco ang 7.2% ug ni Marcos Sr ang 10% sa mga sapi (share). Gihimong presidente sa UCPB si Cojuangco. Niadtong 1978, gitukod ang United Coconut Oil Mills ug gikontrol ang 97% sa tanang molinohan (galingan) sa industriya sa lubi.

Sa banabana sa Kilusang Magbubukid ng Pilipinas, 42% ang nawala sa kita sa mga maglulubi gikan 1979 hangtud 1982 tungod sa coco levy ug monopolyo sa kalubihan. Mikabat sa ₱9.8 bilyon ang nahuthot dinhi ni Marcos Sr. Mikabat sa ₱150 bilyong coco levy fund ang gikawat sa iyang mga kroni.

Napadulong sa klase-klaseng kumpanya sa mga kroni ni Marcos Sr ang mokabat sa 81% sa nakolektang coco levy. Lakip dinhi ang pondong gigamit ni Cojuangco pangpalit sa mga sapi sa UCPB, San Miguel Corporation ug 14 pa ka kumpanya sa kalubihan (namatay siya nga wala man lang gibalik ang iyang gikawat). Samtang gigamit ni Enrile ang coco levy sa pagpalit sa mga kumpanyang Primex Coco, Pacific Royal, Clear Mineral ug uban pa.