Subling gipatataw ni Rodrigo Duterte ang iyang tiranikong pag-atubang sa pandemya dihang arbitraryo niyang gimando niadtong Mayo 5 nga arestuhon ang kinsamang wala nagsuot o sayop ang pagsuot sa face mask. Kini ang iyang nahimong tubag sa kanhing pagtaas nga ihap sa mga kaso sa natakdan sa Covid-19. Nagkapuliki ang mga ahensya sa gubyerno nga maggambalay og mga lagda ilabina nga gitin-aw pa lamang sa Department of Justice niadtong Abril nga dili pwedeng arestuhon ang kinsamang nagalapas sa mga lakang panglawas, gawas na lang kung bangis silang mobalibad sa pahinumdum sa mga awtoridad.

Tungod sa mando sa diktador, kapin 18,000 ang gisita sa mga pulis ug upisyal sa barangay sa paglapas niini sulod lamang sa upat ka adlaw. Nag-abereyds kini og 4,500 kada adlaw.

Gikataho nga 904 ang giaresto ug gipreso kanila, 8,027 ang gipamulta ug 491 ang giobligang magserbisyo sa komunidad. Gawas pa sa maong ihap ang mga giresto ug gisita tungod sa paglapas sa social distancing, curfew ug uban pang mga pagpamig-ot sa rehimen.

Arbitraryong pagpanita

Hugot nga gisaway sa National Union of People’s Lawyers (NUPL) ang maong mando ni Duterte nga gitawag niining “mangtas, makainsulto ug dili makitawhanon.” Mibarog ang grupo nga walay basihan sa balaod ang ingon niining klase sa mga pagpangaresto ug detensyon bisan dali ra ug dili ginadala sa presinto. (Daghan sa mga “giaresto” ang ginadala sa barangay hall o mga basketbolan). Napamatud-an kini sa daghan nang susamang mga kaso nga gibasura sa mga korte sukad pa niadtong milabayng tuig.

“Usa na usab kini ka awtoritaryan nga mando nga sukwahi sa rule of law,” matud sa NUPL. Ang kawalay tin-aw nga palisiya sa pagpatuman niini, ilabina sa kamot sa abusadong mga pulis, magresulta og dugang pagpaantus ug pagka-arbitraryo.

Lakip sa labing daghang nasita sa mga pulis si Anna tungod sa dili maayo nga pagsunod sa social distancing. Gisita ang dyip nga ilang gisakyan tungod kay sobra kuno ang ihap sa mga pasahero.

“Anaa man sa hustong ihap ang mga pasahero,” matud kang Anna. “Igo ang kahibalo namo sa mga lagda busa nagreklamo mi dihang pamultahon mi og ₱500 kada pasahero,” sigon niya.

Gihulga sila nga ipatawag sa korte kung dili sila magbayad og multa sulod sa lima ka adlaw. Isip estudyante, walay pangbayad si Anna busa gipili niyang dili magmulta.

Sa unang kwarto sa 2021, gitaho ang labing daghang paglapas sa tawhanong katungod sa pagsilot sa mga “milapas” sa mga restriksyon sa gubyerno. Lakip dinhi si Darren Peñaredondo sa Cavite nga namatay human 300 beses siyang gipaiskwat (ehersisyo) sa mga pulis.

Gikulata usab si Ernanie Jimenez sa mga barangay tanod dihang milapas sa curfew sa ilang lugar. Kadaghanan sa mga giaresto gidasok sa piot nga mga selda ug gipahigda sa salog kung asa bulnerable sila nga magtinakdanay sa Covid-19.

Epekto sa mga panginabuhian

Kahadlok nga masita, mamultahan o mapreso ang anaa sa hunahunan bisan sa gagmayng negosyante busa napugos silang mosunod sa mga restriksyon bisan og daku ang lugi nila tungod niini.

Sa kaso sa pamilya ni Anna, atol sa enhanced community quarantine, alas-5 pa lamang sa hapon napugos na sila nga sirad-an ang ilang tindahan sa merkado. “Gabii na makauli ang mga gikan sa trabaho nga pwedeng kustomer busa hinay kaayo (ang kita),” matud niya.

Matud usab kang Jenny, usa usab ka gamayng negosyante, kapin ₱70,000 ang kinatibuk-ang lugi niya tungod sa mga restriksyon. “Migamay ang kita tungod kay sarado ang mga eskwelahan ug naka-remote schooling ang mga kabatan-onan. Sa laktod, nawala ang target market namo,” ingon niya. Panahon sa ECQ, kinahanglan usab siya nga magsirado tungod kay dili “esensyal” nga negosyo ang iyang gamay nga tindahan.

Apektado usab ang mga empleyado niya sa pagdaginot sa ilang negosyo. “Dili namo kayang suhulan ang among mga empleyado kung wala man usab kami kita alang sa mga adlaw nga sarado ang negosyo,” matud ni Jenny.

Matud sa grupong Karapatan, ang militarista ug paantus nga pamaagi sa pagresolba sa pandemya sukwahi sa pag-amuma ug pagpanalipod sa pangpublikong kahimsog. “Nag-unang ginatarget niini ang kabus ug bisan ang mga kritiko sa rehimen samtang hilabihan ka luag sa mga alyado ug tuta niini,” dugang sa grupo.

“Ayaw pud tong bisan ang pinakagamay nga paglapas arestuhon, kay sayod ta nga adunay dagkung tawo nga mas daku usab ang mga nahimong kalapasan nga wala man usab giaresto,” matud kang Vice President Leni Robredo.