Nagsugod sa ₱270 kada adlaw ang suhulan ni Vina, usa ka babayeng mamumuong-panguma sa Panay. Mas ubos kini sa kita sa kalalakin-ang mamumuong-panguma nga ₱350-₱400 alang sa tibuok adlaw nga pagtrabaho sa umahan. Sa isla, wala natagamtaman sa mayorya sa mga mamumuong-panguma, babaye ug lalaki, ang gitakda sa gubyerno nga ₱410 nga inadlawan alang sa mamumuo sa agrikultura sa Western Visayas.

Dugay na kaayo dihang ulahing miusbaw ang suhulan ni Vina ug susama niyang mga mamumuong-panguma. Gibalewala sa dagkung agalong yutaan sa isla ang pagpataas sa suhulan nga gimando sa Department of Labor and Employment niadtong Abril 2022. Kakunsabo ang mga upisyal sa ekonomiya sa estado, girason nila nga “makadaut sa ekonomiya” ang mumho nga dugang-suhulan.

Midyo mas taas ang ₱300 nga inadlawan ni Ferrylyn, usa ka cashier, ug ni Rosario, katabang sa usa ka canteen. Bisan pa man, layo kini sa ₱450 nga gitakdang minimum sa rehiyon para sa mga mamumuong dili pang-agrikultura. Lakip ang duha sa mga subsektor sa serbisyo ug pagbaligya nga gilangkuban sa kapin 1/3 sa kababayen-ang mamumuo sa Region VI. Sama ni Vina, wala gipatas-an ang ilang suhulan luyo sa kamanduan sa DOLE.

Sama sa ubang bahin sa nasud, labing dakung ihap sa kababayen-ang ginailang “adunay trabaho” ang anaa sa gitawag og “impormal nga sektor” o sa trabahong dili regular, walay kasiguruhan ug wala o halos walay ginadawat nga sweldo. Lakip dinhi si Lola Dolores, 66 anyos, nga nag-inadlawan og ₱50-₱100 gikan sa pagsuroy og balot ug penoy. Lakip usab dinhi ang kababayen-ang anaa sa mga trabahong manwal ug walay kahanas nga naglangkub sa 1/3 sa kababayen-ang “adunay trabaho” sa rehiyon. Lakip dinhi si Ariel nga mikita og ₱150 alang sa tibuok-hapon nga paglaba. Ang higala niyang si Rosana, usa ka manikyurista, mikita usab og ₱120 kada adlaw.

Apan ang pinakadakung ihap sa kababayen-an sa isla mao kadtong wala sa estadistika sa pwersa sa pamuo ug ginaila nga “dili produktibo” sa estado. Sa datos niadtong 2020 sa Western Visayas, ang rehiyong nahisakupan sa Panay, ang labor force participation rate miabot og 58.7% o 3.1 milyon sa populasyon nga nag-edad 15-pataas nga 5.4 milyon. Sa maong ihap, 1.1 milyon (35%) lamang ang kababayen-an. Kumpara sa 33.8% nga kalalakin-an, kapin tunga o 66.2% sa kababayen-an sa rehiyon ang wala sa pwersa ng pamuo. Salamin kini sa kawalay oportunidad sa lapad nga sektor sa kababayen-an sa isla alang sa disenteng trabaho.

Lakip kanila si Virgie, usa ka inahan nga nagsilbing kaabag sa iyang bana sa pagbuhi sa ilang pamilya. Aron makatampo, nagadawat siya og mga trabahong ginagmay o pana-panahon nga mahimong mokita og ₱200 depende sa panahon. Ang ubang asawa nga sama niya nag-alima og hayop ug nagtanum sa ilang tugkaran para pangdugang sa pagkaon.

Ubos na gani ang ihap sa kababayen-an sa pwersa sa pamuo, mas ubas pa ang ihap sa adunay trabaho. Sa rehiyon, 63.2% sa mga may trabo mga kalalakin-an, samtang 36.8% lamang ang kababayen-an. Sa pikas bahin, 41.4% sa 183,000 nga walay trabaho sa rehiyon niadtong 2020 mga babaye.

Walay kapilian ang kababayen-ang kabus sa Panay gawas sa labaw pang pagdaginot sa gasto sa ilang mga pamilya atubangan sa walay puas nga pagsaka sa tantos sa implasyon. Alang sa bulan sa Pebrero, gibanabanang misangko sa 9.3% ang implasyon gikan sa 8.7% na niadtong Enero. Aron hulipan ang dakung kakulangon, nangutang na lang ang halos tanang kababayen-an. Ginapahimuslan sa mga kumpanyang microfinance ang ilang desperasyon aron labaw silang ilubong sa utang sa taas kaayong interes. Inadlaw o sinemana ang pagbayan niini.

Sama sa kalalakin-ang kabus, may trabaho man o wala, anaa sa pwersa sa pamuo o wala, duso usab sa kababayen-ang kabus sa Panay ang regular ug disenteng trabaho, dugang-suhulan ug mas ubos nga presyo sa mga palaliton.

(Basaha ang kalambigit nga artikulo sa kahimtang sa masa sa Western Visayas sa miaging isyu sa AB.)