Isang sundalo ang napatay nang tambangan ng Bagong Hukbong Bayan-Rizal ang mga tropa ng 80th IB na nagsisilbing gwardya ng Wawa Bulk Water Supply Project, tinaguriang Wawa-Violago Dam sa lokalidad. Naganap ang ambus sa Sityo Karayupa, Barangay San Rafael, Rodriguez noong Marso 31. Sinundan pa ito ng aktibong depensa ng BHB noong Abril 1 sa Sityo Makopoy, Baragay Mascap, Montalban kung saan dalawang sundalo ng 2nd ID ang napatay.

Mula pa Pebrero nag-ooperasyon ang mga sundalo sa mga barangay na saklaw ng Wawa-Tayabasan Dam na mayor na bahagi ng Wawa Bulk Water Supply Project. Laganap ang panggigipit at pagmamanman sa mga residente na tutol sa proyekto at tumatangging umalis sa kanilang mga tirahan at sakahan.

Ang Wawa Bulk Water Supply Project ay proyekto ng Wawa JVCo, sosyohan ng malaking burgesya at kroning si Enrique Razon Jr. at Oscar Violago ng San Lorenzo Ruiz Builders and Developers. Pinopondohan ito ng mga utang mula sa China sa kundisyong mga kumpanyang Chinese ang makikinabang sa proyekto. Isa rito ang PowerChina na nakakontrata para sa disenyo, pagsuplay ng materyal at konstruksyon ng dam. Tulad ng Kaliwa Dam, isa ito sa mga “flagship” ng programang Build, Build, Build ng rehimeng Duterte na ibinubwelo ngayon ng rehimeng Marcos.

Paspasan ang pagtatayo ng dalawang dam. Noong Hunyo 2022, pinasinayaan ni Razon ang Tayabasan Weir (mababang dam na may taas na 25 metro) na Phase I ng proyekto. Iniraratsada ngayon ang konstruksyon ng mas malaki at mas mapaminsalang Upper Wawa dam na sumasaklaw sa lupang ninuno ng mga Dumagat/Remontado. Walang patid na 24 oras na binubuldoser ang mga sakahan sa paligid ng proyekto. Tuluy-tuloy din ang pasabog sa kabundukan.

Magsusuplay ang dalawang dam ng halos 600 milyong litrong tubig kada araw sa Manila Water Corporation, isa sa dalawang kunsesyuner ng maiinom na tubig sa Metro Manila. Ang kumpanyang ito na notoryus sa kapalpakan sa serbisyo at matataas na singil ay pag-aari rin ni Razon.

“Nagsimula noong isang taon pa ang pwersahang pagbili (ng JVCo) ng mga lupang tirahan at sakahan,” salaysay ng isang residente sa lugar. “Sa ilang bahagi ng San Rafael ay marami na ang napwersang magpabayad dahil sa panggigipit sa kanila.” Aniya, ang ibang nagbenta ay bumili ng lupa sa ibang sityo na sasaklawin din para sa proyekto. “Dismayado sila dahil nahagip pa din sila sa mga lilipatan nila.”

Ang alok ng JVCo sa mga magsasaka ay ₱50 kada metro kwadrado lamang o ₱500,000 kada ektarya. Bukod pa ito sa bayad sa kanilang mga palayan, halaman at bahay. Pero may mga magsasakang ginipit para tumanggap ng bayad na mas mababa rito. Sa takot na mapalayas sila nang wala ni singko na makukuha ay nakipagkasundo sila kahit masama sa kanilang loob. Pagdadahilan ng kumpanya, lupang pampubliko ang kinatitirikan ng kanilang mga bahay at sakahan kaya wala silang karapatan dito.

Liban sa mga magsasaka at katutubo, malaki ang epekto ng proyekto sa kabuhayan ng mga umaasa sa lokal na turismo sa Wawa Dam sa Montalban at mga hiking trail sa San Mateo. Libu-libong lokal na turista ang dumadayo rito dahil malapit lamang ito sa Metro Manila. Nasa gitna ito ng Mt. Pamitian at Mt. Binacayan at mayroong maraming gorge at kweba na pasyalan ng mga nagmamahal sa kalikasan. Daanan din ito tungong Mt. Purro, Barumbibit Falls, Balon, Lanawan at Kapananan, mga nilalakarang daan sa Sierra Madre.

Simula Marso noong nakaraang taon, ipinagbawal na ng JVCo ang turismo sa Wawa. Lubos itong nakaapekto sa mga residenteng nagtatrabaho bilang mga tourist guide. Sa Casile pa lamang, mayroon 55 na tourist guide. Kumikita sila ng arawang abereyds na ₱1,000 mula Lunes hanggang Biyernes, at abereyds na ₱2,000 tuwing Sabado at Linggo. Sa loob ng isang taon, maaaring umabot sa ₱469,000 ang kayang kitain ng isang tourist guide.

Bukod sa mga tourist guide, mawawalan din ng hanapbuhay ang mga may-ari ng mga cottage, bangkero at mga drayber ng traysikel na umaasa sa lokal na turismo. Hindi malayo sa kinikita ng mga tourist guide ang kinikita nila.

Karamihan sa kanila ay binayaran na ng kumpanya ng ₱100,000 kada isa para lisanin ang lugar. Sangkapat lamang ito sa kaya nilang kitain kapag manatili sila sa lugar.