Wawa-Tayabasan Dam, dangan sa kinaiyahan ug katawhan sa Rizal

,
Kini nga artikulo adunay hubad sa PilipinoEnglish

Usa ka sundalo ang napatay dihang giambus sa Bagong Hukbong Bayan-Rizal ang mga tropa sa 80th IB nga nagsilbing gwardya sa Wawa Bulk Water Supply Project, gitawag og Wawa-Violago Dam sa lokalidad. Nahitabo ang ambus sa Sityo Karayupa, Barangay San Rafael, Rodriguez niadtong Marso 31. Gisundan pa kini sa aktibong depensa sa BHB niadtong Abril 1 sa Sityo Makopoy, Baragay Mascap, Montalban kung asa duha ka sundalo sa 2nd ID ang napatay.

Gikan pa Pebrero nag-operasyon ang mga sundalo sa mga barangay nga langkub sa Wawa-Tayabasan Dam na mayor nga bahin sa Wawa Bulk Water Supply Project. Kaylap ang pagpamig-ot ug pagpaniktik sa mga residente nga babag sa proyekto ug nagdumili nga mohawa sa ilang mga pinuy-anan ug umahan.

Ang Wawa Bulk Water Supply Project usa ka proyekto sa Wawa JVCo, sosyohan sa dagkung burgesya ug kroning si Enrique Razon Jr. ug Oscar Violago sa San Lorenzo Ruiz Builders and Developers. Ginapondohan kini sa mga utang gikan sa China sa kundisyong mga kumpanyang Chinese ang makapahimulos sa proyekto. Usa dinhi ang PowerChina nga nakakontrata alang sa disenyo, pagsuplay sa materyal ug konstruksyon sa dam. Sama sa Kaliwa Dam, usa kini sa mga “flagship” sa programang Build, Build, Build sa rehimeng Duterte nga ginabwelo karon sa rehimeng Marcos.

Dinalian ang pagtukod sa duha ka dam. Niadtong Hunyo 2022, gipasinayaan ni Razon ang Tayabasan Weir (mabaw nga dam nga may gilawmong 25 metro) nga Phase I sa proyekto. Ginaratsada karon ang konstruksyon sa mas daku ug mas magun-ubong Upper Wawa dam nga naglangkub sa yutang kabilin sa mga Dumagat/Remontado. Walang hunong nga 24 oras nga ginabuldos ang mga umahan sa palibot sa proyekto. Padayon usab ang pagpabusikad sa kabukiran.

Magasuplay ang duha ka dam og halos 600 milyong litrong tubig kada adlaw sa Manila Water Corporation, usa sa duha ka tinubdan sa mainum nga tubig sa Metro Manila. Kini nga kumpanyang notoryus sa kapalpak sa serbisyo ug mahal nga singil gipanag-iyahan usab ni Razon.

“Nagsugod niadto pang usa ka tuig ang pugos nga pagpalit (sa JVCo) sa mga yutang gipuy-an ug giugmad,” saysay sa usa ka residente sa lugar. “Sa laing dapit sa San Rafael, daghan na ang napugos nga magpabayad tungod sa pagpamig-ot kanila.” Matud niya, ang uban nga nagbaligya mipalit og yuta sa laing sityo nga langkuban usab sa proyekto. “Dismayado sila tungod kay naapil pa gihapon ang ilang mga gibalhinan.”

Ang tanyag sa JVCo sa mga mag-uuma ₱50 kada metro kwadrado lamang o ₱500,000 kada ektarya. Gawas pa kini sa bayad sa ilang mga umahan, pananum ug panimalay. Apan adunay mga mag-uumang gipig-ot aron modawat og bayad nga mas ubos dinhi. Sa kahadlok nga mapalayas sila nga wala ni singko nga makuha, miuyon sila bisan kontra sa ilang kabubut-on. Rason sa kumpanya, yutang pangpubliko ang gitukuran sa ilang mga balay ug umahan maong wala silay katungod dinhi.

Gawas sa mga mag-uuma ug minorya, daku ang epekto sa proyekto sa panginabuhian sa mga nagsalig sa lokal nga turismo sa Wawa Dam sa Montalban ug mga hiking trail sa San Mateo. Liboan ka lokal nga turista ang nagasuroy dinhi tungod kay duul lamang kini sa Metro Manila. Nahimutang kini sa tunga sa Mt. Pamitian ug Mt. Binacayan ug adunay daghang gorge ug kweba nga suruyanan sa mga naghigugma sa kinaiyahan. Agianan usab kini padulong sa Mt. Purro, Barumbibit Falls, Balon, Lanawan ug Kapananan, mga ginabaktas nga dalan sa Sierra Madre.

Sugod Marso niadtong milabayng tuig, gibawal na sa JVCo ang turismo sa Wawa. Hingpit kining nakaapekto sa mga residenteng nagtrabaho isip mga tourist guide. Sa Casile pa lang, adunay 55 ka tourist guide. Ang ilang inadlawan mikabat sa abereyds nga ₱1,000 gikan Lunes hangtud Biyernes, ug abereyds nga ₱2,000 kada Sabado ug Dominggo. Sulod sa usa ka tuig, mamahimong mokabat og ₱469,000 ang kayang kitaon sa usa ka tourist guide.

Gawas sa mga tourist guide, mawad-an usab og panginabuhian ang mga tag-iya sa mga cottage, bangkero ug mga drayber sa traysikol nga nagsalig sa lokal nga turismo. Dili molayo sa kita sa mga tourist guide ang ilang kita.

Kadaghanan kanila gibayaran na sa kumpanya og ₱100,000 kada usa aron mohawa sa lugar. Kini 1/4 lamang sa kaya nilang kitaon kung magpabilin sila sa lugar.

Wawa-Tayabasan Dam, dangan sa kinaiyahan ug katawhan sa Rizal