Samtang nagkaduul ang eleksyong 2022, nagkakusog ang hugong sa lain-laing bahin sa nasud kalabot sa pagpalit sa mga boto gamit ang mga makinang Smartmatic. Matud mismo sa pipila ka midagan alang sa lokal nga pusisyon, adunay mga ahente sa Smartmatic nga nagasingil og ₱60 milyon bugti sa pagsiguro sa pagdaug sa usa ka kandidato.

“Sa milabayng eleksyon, ₱7 milyon lang ang ginasingil aron modaug,” matud sa usa ka kandidato. “Lagmit mas taas na karon tungod sa napamatud-an nga kaya kaayo nila ang pagpanikas. Midaug ang mga nagbayad ug wala usay nahitabo sa mga protestang elektoral sa lokal nga ang-ang.”

Kahinumduman nga mayorya sa mga midaug sa eleksyong 2019 mga kandidatong gibubuan og pondo ug rekurso sa partido ug alyadong partido ni Rodrigo Duterte. Kini ang eleksyong adunay padrong gitawag og “60-30-10” o pag-apud-apud sa boto subay sa gitakdang 60% ang mapadulong sa mga kandidato sa administrasyon; 30% alang sa oposisyon; ug 10% alang sa uban pang kandidato.

Kini usab ang eleksyon nga nabutyag ang vote-shaving o pagkibhang sa mga boto sa mga progresibong partidong midagan sa sistemang party-list. Sa gipahigayon kanhi nga imbestigasyon sa partidong Anakpawis sa usa ka klaster sa mga presinto, migawas nga layo sa ihap sa ilang mga myembrong mibotar ang gipadala sa Smartmatic nga botong nakuha sa partido sa lugar. Sistematiko ug kalkuladong gikibhangan ang mga boto sa partido aron siguruhong dili niini makab-ot ang rekisitong ihap aron makalingkod ang mga representante niinin sa Kongreso.

“Murag madyik,” matud pa sa nahinabi sa Ang Bayan nga kandidato. “Nakaprograma na sa mga makina kung kang kinsa mapadulong ang mga boto ayha pa ang pagbotar.” Gipanghimakak niini ang gipanghinambog sa Commission on Elections (Comelec) nga “99%” accuracy o katukma sa mga makina sa Smartmatic.

Sistemang dili masaligan

Niadtong Enero 28, gibutyag mismo sa upisyal sa Cybercrime Investigation and Coordination Center (CICC) ilalum sa Department of Information and Communications Technology sa usa ka pagdungog sa giusang komite sa mga kongresista ug senador nga “nakompromiso” ug dili na masaligan ang dekompyuter nga sistema sa pag-ihap sa kumpanyang Smartmatic. Gibutyag kini human mabalita nga nasulod sa mga hacker ang mga server sa Comelec ug nangakuha ang mga sekretong impormasyon gikan dinhi. Gipanghimakak kini sa mga upisyal sa komisyon ug giuyunan sa CICC. Hinunua, gitudlo sa CICC nga ang mga server sa Smartmatic ang “nakompromiso” tungod sa huyang nga sistema niini.

Mikabat sa ₱3.1 bilyon ang kantidad sa mga kontratang gitanyag sa Comelec sa Smartmatic USA Corp. ug sa lokal nga subsidyaryo niining SMMT-TMI (Smartmatic Philippines) alang sa eleksyong 2022. Lakip sa gibayaran sa Pilipinas ang automated election software, serbisyong transmisyon sa mga boto, pagpahapsay sa mga vote counting machine nga gigamit sa milabayng eleksyon ug pagpalit og dugang 10,000 ka makina ug ekstrang mga baterya. Sa mubong pagkasulti, ang Smartmatic ang modawat sa boto, mag-ihap ug, magkonsolida sa mga boto gikan sa lain-laing mga presinto ug magpadala sa mga resulta niini sa Comelec. Ang tibuok proseso gitago sa publiko ug walay kasiguraduhan ang mga botante, mga magbalantay ug bisan ang Comelec, kung naihap o husto bang naihap ang matag boto.

Upat ka beses nang nahakop sa Smartmatic ang dagkung kontrata alang sa dekompyuter nga eleksyon. Gikan 2010 mikabat na sa kinatibuk-ang ₱20.85 bilyon ang pondong nahukhuk niini gikan sa kaban sa Pilipinas. Puno sa anomalya ang proseso sa pagtanyag sa mga kontrata nga gikalambigitan sa tag-as nga upisyal sa Comelec.
Ang dekompyuter nga sistema sa pag-ihap dugay na nga gibasura sa daghang nasud ug gibalik ang manu-manong pag-ihap sa ang-ang presinto, samtang gipabilin ang elektronikong sistema sa pagkanbas sa boto.

Gipagrabe sa dekompyuter nga pagbotar ug pag-ihap ang pribadong kontrol sa eleksyon ug ang malukpanong pagpanglimbong dinhi. Tungod kay gunit sa mga langyawng tag-iya, ilang mga inhinyero ug ahente sa Smartmatic ang software ug mga makinang ginagamit sa pagbotar, pag-ihap sa boto ug pagpadala sa mga resulta sa mga presinto, kaya kaayo nilang hilabtan ug manipulahon ang eleksyon gikan sa ang-ang lokal hangtud nasyunal. Kadungan sa tradisyunal nga pagpalit sa boto sa mga baryo ug komunidad, si kinsaman ang adunay pinakadakung rekurso mao ang makakawat sa eleksyon.