Nagkadaku ang ihap sa mga Pilipinong nagatrabaho sa gitawag og “gig economy” sa milabayng mga tuig. (Ang “gig” usa ka trabahong temporaryo ug walay kasiguruhan.) Niadtong 2018, mikabat na sa 2 milyong mamumuo ang nakapailalum dinhi. Adunay mga banabanang pipila ka beses kining midaku panahon sa pandemya. Mayorya (84%) kanila nagsalig sa mga platapormang online o nagakuha og mga “gig” pinaagi sa internet.

Niadtong 2021, pinakapaspas ang pagdaku sa gig economy sa Pilipinas sa tibuok kalibutan. Pinakadaghan mao ang mga tigdeliber og gamit ug pagkaon o kadtong anaa sa gitawag og Transport Network Vehicle Service (TNVS).

Sa taho sa Google, pinakadaku ang pagdaghan sa online food delivery service sa nasud. Giduso niini ang kinatibuk-ang kita sa gig economy ngadto sa $17 bilyon, 93% nga mas taas kumpara sa milabayng tuig.

Usa ang kumpanyang Singaporean nga Grab Holdings Inc. sa labing daku nga nakaganansya sa gig economy sa Pilipinas. Panahon sa pandemya, midaku ang kantidad sa kumpanya og 39% ug pinakataas ang kita niini ($507 milyon) sa unang kwarto sa 2021.

Ang kakumpitensya niining Foodpanda, nga gipanag-iyahan sa kumpanyang German nga Food Hero, nagdeklara og 70% pagsaka sa online food delivery. Midaku usab ang kita sa mga kumpanya sama sa kumpanyang Singaporean nga Shopee ug kumpanyang Chinese nga Lazada nga parehong anaa sa online shopping.

Girepresentahan sa “gig economy” ang pinakabangis nga porma sa pleksibleng pamuo ug hilabihang pagpuga og supertubo gikan sa mga mamumuo. Nagkalaygay ang kahimtang sa mga mamumuo niini samtang nagahakop og kita ang langyawng mga kumpanya.

Daw giwagtang ang relasyong employer ug empleyado tali sa kapitalista ug mamumuo sa “gig economy.” Gitawag og mga “independyenteng kontratista” ang mga mamumuo kay aduna kunuhay silay kontrol sa “kaugalingong oras.”

Ang tinuod, gipalungtad sa mga kapitalista ang oras sa pagtrabaho. Sa TNVS, pananglitan, sagad tibuok adlaw ug usahay tibuok gabii nga naghulat ang mga drayber sa mga “order.” Gipatuman sa maong mga plataporma ang sistemang piece-rate (kada piraso, o kada byahe.) Wala ginabayran ang mga oras diin nagpaabot sila. Sukwahi kini sa katungod sa may bayad nga 8-oras nga adlaw sa pagtrabaho.

Gipasa usab sa mga kapitalista ang gasto sa mga gamit sa pagtrabaho. Ang mga mamumuo ang nagagasto para sa gasolina, sakyanan ug pag-ayo sa mga guba niini. Sila usab ang nagapalit sa ilang mga selpon ug load. Niadtong pandemya, sila ang napatumaw sa ilang gamit panglawas. Mas grabe pa, ginaduso sa kumpanya ang mga mamumuo nga mopalit kanila sa may tatak nga mga uniporme ug bag nga mokabat og hangtud ₱3,000.

Tungod kay “independyente,” ginapagawas sa kapitalista nga wala kiniy obligasyon sa mga mamumuo. Nahimong ligal ang pagbalibad nga hatagan sila og health insurance ug hazard pay. Walay obligasyon ang mga kumpanya kung maaksidente o magsakit sila samtang anaa sa trabaho. Pagatubagon pa sa mga mamumuo kung matanggong ang ilang deliberi bisan lehitimo ang mga hinungdan. Wala usay obligasyon ang mga kumpanya nga hatagan sila og bayad nga leave o day-off.

Nagkagrabeng pagpahimulos

Sa pagtuon sa Ecumenical Institute for Labor Education and Research (EILER), gipahimuslan sa mga kumpanya ang pandemya aron mopuga og mas daku pang tubo human midangop sa “gig economy” ang mga mamumuo nga nawad-an og trabaho tungod sa lockdown.
Gihagba niini ngadto sa ₱48 ang minimum nga kita sa usa ka drayber, gikan sa ₱79 kada deliberi ayha magpandemya. Gikunhuran usab ang kanhi nilang insentibo nga ₱770 nga gakakuha nila sa matag 11 ka tarong nga deliberi ngadto sa ₱390.

Sa panukiduki sa EILER, bisan sa wala pa ang pandemya, gikinahanglan sa usa ka drayber nga magtrabaho sa tulo ka plataporma (Grab, Foodpanda, Lazada) aron moabot sa ₱1,500 kada adlaw ang limpyung abot niini. Abereyds nga 200 ka pakete ang gakadeliber niini kada adlaw.

Niining pandemya, adunay mga higayon nga 20 ka deliberi na lang kada adlaw ang napadulong sa usa ka drayber, sa tantos nga ₱20-₱45 kada deliberi.

Gawas niini, walay ginahatag nga proteksyon ang kumpanya kanila sa panahong nagkaproblema ang sistemang online, pekeng pag-order, o pagpamig-ot kanila sa mga kostumer. Sila ang ginapabayad sa mga deliberi nga wala gidawat sa mga kostumer.

Tungod kay mga “partner” ug “independyenteng kontraktor,” gihikawan usab ang mga mamumuo sa katungod nga kolektibong makignegosasyon ug magreklamo sa dili makatarunganong mga palisiya.

Niadtong Nobyembre 2020, gatusan ka mamumuo sa Grab ang nagreklamo sa upisina sa kumpanya sa Metro Manila. Gibaharan sila sa kumpanya nga pagatangtangon sa plataporma kung magpadayon sa pagprotesta.

Niadtong Hulyo 2021, mga mamumuo na usab sa Foodpanda sa Davao ang nagprotesta. Giduso nilang ipataas sa kumpanya ang ilang “bahin” (suhol) sa mga deliberi. “Gisuspende” (gitangtang sa trabaho) sila sa kumpanya ngadto sa 10 ka tuig.
Luyo sa mga pagpanghadlok ug pagpanghulga sa mga kumpanya, wala nagpatay-og ang mga mamumuo. Gitukod nila ang mga kahugpungan sa Grab, Foodpanda ug uban pang mga kumpanya. Padayon nilang ginaduso ang pagpataas sa kumpensasyon, paghatag og benepisyo ug insurance, ug patas nga mga insentibo.