Wala nakibot ang masang anakbalhas sa pagtimbuok sang tantos sang implasyon padulong 7.7% sang Oktubre. Nabatyagan gid nila ang paggamay sang balor sang ila suhol kag kita, kag ang pagkalam sang suluksulok sang ila mga pamilya.

Ang nakapakibot amo ang pagpabugal sang mga upisyal sang estado nga nag-uswag ang ekonomya dulot sang pagbwelo sang paggasto sang mga pamilya samtang “nagabalik na” ang pumuluyo sa “pangabuhi antes ang pandemya”. Nagtuga kuno ini sang “pagtaas sang demand” nga ginatudlo nila nga isa sa mga rason kon ngaa padayon nga nagataas ang presyo sang mga balaklon.

“Buwaon! Hirap na hirap na mga tawo didi, nanun insasabi nila na lumalaki ang demand?” (Butigon! Nabudlayan na gid gani ang mga tawo diri, ano ang ginapangwakal nila nga nagataas sang demand?) Ini ang reaksyon ni Mang Tani, 37 tuig nga mamumugon sa uma sa isa ka niyugan sa Sorsogon, sang pamangkuton siya kaangut diri.

Naglista ang kadam-an sang rehiyon sa Bicol sang 7.2% tantos sa implasyon sang Oktubre, mas mataas sang 0.6% kumparar sa Septyembre. Pareho sa iban nga bahin sang pungsod, pinakamadasig magtimbuok ang mga presyo sang pagkaon sa rehiyon.

Dugang nga palas-anon ang mga pagtaas nga ini kay Mang Tani. Nakigtanom siya sang balinghoy sa duta sang iya tenante nga mga ginikanan para makadugang sang kita. Bisan magsulod siya sa pangatlo nga trabaho, indi gihapon mag-igo ang iya pagakitaon. Sa kabilugan sang rehiyon, nalansang ang suhol sa tanan nga sektor sa ₱345/adlaw. Tuman ka layo ini sa ₱1,119 nga makabuhi nga suhol para sa 5-katawo nga pamilya.

Subong man ang kahimtangan ni Mai Sinay, isa ka lola nga may 5-ektarya nga niyugan nga ginatrabaho sang iya pamilya.

“Kulang gid ang kita labi na nga manubo ang baklanay sang kopra subong,” istorya niya. May ginaatipan siya nga lima ka apo, lima tubtob 16-anyos ang edad.

“Maluwas sa pagkaon, pinakamabug-at ang sukot sa kuryente,” siling niya. “Dugang pa ang mga project sang mga bata.” Wala sang panggasto sanday Mai Sinay luwas sa pinakabasehan nga kinahanglanon.

Pareho ni Mang Tani, wala nalakip ang pamilya ni Mai sa mga “nagpataas sang demand”.

“Mas nagnubo gani bangud wala sang inugbakal,” siling niya. “Mas naggamay man ang ginabakal.”

Sala nga pagtuon, sala nga sabat

Ginpakamalaut sang Ibon Foundation ang sabat sang estado nga pagpataas sa tantos sang interes para rendahan ang dugang pa nga pagtimbuok sang implasyon. Anum ka beses na nga ginpataasan sang Bangko Sentral sang Pilipinas ang interest rate halin Hulyo.

Suno sa grupo, ang pagpataas sang interest rate mahimo nga labi nga magapahinay sa ekonomya, magbunga sa disempleyo kag pagpanubo sang kita sang mga pamilya. “Nagahinay na ang ekonomya, ang ginatuga nga mga trabaho low-paying (manubo ang suhol) kag indi pormal, kag daan na nga wala nagataas ang kita sang mga pamilya.”

Indi santo nga paagi ang pagpataas sang interest rate para masabat ang implasyon, siling sini. Ini bangud wala nagahalin ang pagtimbuok sang presyo sa pagtaas sang demand. (Sa mga kapitalista nga pungsod, nagakatabo nga nagataas ang implasyon kon mataas ang empleyo kag madamo ang may uyat nga kwarta nga panggasto ang mga konsyumer nga mamumugon.) Siling sang Ibon, ang ginaagyan nga implasyon sa pungsod dulot sang ginatawag nga “cost-push” nga mga paktor. Ang mga ini dugang sa gasto sa produksyon, nga amo man nagapataas sa presyo sang mga produkto.

Ang matuod, naghinay pa ang paggasto sang mga pamilya, nga makita sa datos sang estado sa paggamay sang balor sang household spending sa nagtaliwan nga tatlo ka kwarto. (Ang household spending ang suma sang ginagasto sang mga pamilya para sa basehan nga mga kinahanglanon pareho sang pagkaon, beste, renta, gasto sa enerhiya, transportasyon, durable goods pareho sang kotse, gasto medikal, panglugayawan kag iban pang serbisyo.) Sa Pilipinas, ginabug-os sini ang 80% sang gross domestic product, kag isa ka pangunahon nga talaksan sang demand.

Dugang suhol ang panawagan sang kahublagan mamumugon sa tunga sang pagtimbuok sang implasyon. Bangud sa nagatinaas nga presyo, ara sa ₱494 na lang ang matuod nga balor sang suhol sa National Capital Region nga ₱570. Madugay na nga dapat pataasan ang suhol, labi na pagkatapos nabuhinan ang balor sini dulot sang mapanghalit nga lockdown sa nagligad, wala untat nga pagtinaas sang presyo sang petrolyo kag iban pa. Kadungan sini, panawagan sang mga demokratikong sektor nga isuspinder o kuhaon sang estado ang mga buhis nga nagasampaw sa mga ginakonsumo nga produkto pareho sang VAT kag mga excise tax sa langis.