Kawad-on sang duta sang mga mangunguma sa Surigao del Sur

,
Ang artikulo nga ini may salhin sa PilipinoBisayaEnglish

Lubong sa utang bangud sa mataas nga gasto sa produksyon ang mga mangunguma sa palay sa Surigao del Sur. Nagtinaas ang presyo sang abono, pestisidyo kag produktong petrolyo pero wala sang pagbag-o sa presyo sang pagbakal sa ila mga produkto. Labaw pa, nagapabilin nga pinakadaku nga bulto sang ila kita nagakadto sa renta sa duta sa porma sang mapanghimulos nga partehan sa tunga nila kag ila amo nga agalon nga mayduta. Nagapabilin ang kawad-on sang kaugalingon nga duta ang pinakadaku nga paktor sang ila pagkapyerde kag pag-antus.

Relasyon nga agalon-agsador

Saup o agsador sa palayan si Tatay Bebot. Treynta anyos na niya nga ginatalauma ang 2-ektaryang duta nga indi iya. Nahimuan niya ini sang 12 parsela kag nagaprodukto siya diri sang 40 sako kada tig-alani.

Nagaluntad ang partehan nga 50-50 sa tunga ni Tatay Bebot kag sang iya agalon nga tag-iya sang duta. Sabat ni Tatay Bebot ang tanan nga gasto sa produksyon. Ini ang pinakamapanghimulos nga partehan sa prubinsya kon sa diin nagaluntad na ang partehan nga 70-30 pabor sa agsador kag 50-50, kon sa diin sabat naman sang amo ang gasto sa produksyon. Indi siya makareklamo sa kahadlok nga bayluhan siya bilang agsador.

Sining nagligad nga anihan, naglab-ot sa ₱40,000 ang iya kita sa baklanay nga ₱1,000 kada sako o ₱20 kada kilo sang palay. Sa partehan nga 50-50, obligado siya nga ihatag ang ₱20,000 sa iya amo bilang renta sa duta.

Sa kada tigtalanum, nagagasto si Tatay Bebot sang ₱10,000 para pangsuhol sa mga mamumugon sa uma nga ginapabulig niya sa pagpreparar sang duta, pagsabod, pagtanum, pagkay-o sang kahon tubtob sa pag-ani. Ang balor sang binhi sa kantidad nga ₱1,000 kada sako. Nagagasto siya sang ₱4,500 para sa pagpa-ispray sang pestisidyo. Ang gasto niya sa abono ₱3,200. Tanan-tanan, naglab-ot sa ₱27,000 ukon ₱222.2 kada adlaw sa 90 adlaw nga siklo. Indi lang nga wala nagakita, nagaabonar pa si Tatay Bebot pagkatapos sang tig-alani!

“Indi gid mag-igo,” siling niya. “Ang kita, tanan nagakadto sa gasto sa pagpanguma. Nagamantener lang gid kami kag nagapangutang sa amo namon nga maestro.” Pareho sang iban nga agsador, siya lumos kag indi na makatibawas sa indi mabayaran nga utang.

Handum tani niya nga makatapos sa pagtuon ang iya lima ka anak. Pero bangud permi nga pyerde sa tig-alani, ginapamensar niya nga pauntaton na anay kag pabuligon sila sa uma.


Malayo sa “simpleng pagpangabuhi”

Sa likod sang romantisado nga “simpleng pangabuhi” sa kaumhan ang malala nga pag-antus sang mga mangunguma, mamumugon sa uma kag ila mga pamilya.

Sa kaso ni Tatay Bebot, kinahanglan niya ang minimum nga ₱575 kada adlaw para sa bugas, sud-an kag asin, pamasahe sang iya mga anak kag gamit katinluan pareho sang habon kag toothpaste pa lang.

Dugang diri ang pulu-panahon nga gasto para sa mga prodyek sang mga bata sa eskwelahan, sigarilyo, load pang-selpon kag iban pa. Wala na siya nakatipon para sa mga gulpehan nga gasto pareho sang mga pagbalatian. Mas labi nga wala siya sang pondo engkaso nga maguba ang iya ulumhan sa atubang sang mga mabaskog nga bagyo nga masunson nagaagi sa ila prubinsya.

Para makalagas, nagasulod si Tatay Bebot bilang agsador sa iban nga ulumhan, construction worker kag kis-a nagapangisda. Sa pulu-panahon sang mga trabaho nga ini, nagakita siya sang indi maglampas ₱300 katumbas sang bilog nga adlaw nga pagtrabaho.

“Syempre, pareho sang iban, handum ko nga may kaugalingon nga duta para may magbalik man lang bisan paano sa ginatrabaho ko sa pagpanguma,” siling niya.

Tunay nga repormang agraryo

Padayon nga ginaduso sa prubinsya ang pagbag-o sa partehan sang kita halin 50-50 kag 70-30 padulong 75-25, pabor sa mangunguma. Ini para hatagan sang alibyo ang mga nagatalauma sang duta samtang ginapakig-away nila ang kinamatarung nila sa duta.

Paagi sa kolektibo nga paghulag sa nagligad, napataas sang mga mangunguma ang presyo sang baklanay sang palay, kopra kag abaka, mga prinsipal nga pananum sa prubinsya. Napataas man ang baklanay sang komersyal nga kahoy.

Kadungan sini, naduso sang mga mamumugon sa uma padulong ₱350-₱400 ang adlawan nga suhol halin sa tuman kanubo nga ₱150-₱200. Naduso man nila ang libre nga panyaga kag isnaks.

Sa subong, liwat nga ginabwelo ang mga kampanya nga ini katuwang sang pagbato sa mabaskog nga militarisasyon sa daku nga bahin sang prubinsya nga ginakinaiyahan sang mga pag-aresto, detensyon kag pagpatay sa mga lider-mangunguma.

Kawad-on sang duta sang mga mangunguma sa Surigao del Sur