Sa sugod pa lang sang dumuluong nga operasyon offshore mining (pagmina sa kadagatan) sa mga baybayon sang Cagayan sadtong 2021, dako na ang halit nga gintuga sini sa palangabuhian sang mga mangingisda sa Cagayan Valley.

Gintawag nga pinaka-una kag pinakadako sa pungsod, ang offshore mining sa Cagayan ang nagsakop sa 56,013 ektarya sang baybay kag kadagatan sa 10 ka banwa sa rehiyon (Sanchez Mira, Claveria, Pamplona, Abulug, Ballesteros, Aparri, Buguey, Sta. Teresita, Gonzaga kag Sta. Ana). Nagahakot diri sang balas nga ginakuhaan sang mineral nga magnetite, nga isa ka gatos porsyento nga gina-eksport sa China. Yabi nga sangkap ang magnetite sa paghimo sang salsalon.

Uyat ang operasyon sang kumpanya nga Chinese nga Apollo Global Capital Inc. Sa idalom sang rehimen Duterte, ginhatagan ini sang lisensya sang Mining and Geosciences Bureau nga magmina sa sulod sang 25 ka tuig. Ginhatag ang permit sa AGCI sa pihak sang malaparan kag hugot nga pagpamatok sang lokal nga mga upisyal, mga grupo nga maki-kinaiyahan kag mga residente sa proyekto. Indi sini ginpinsar ang lapnagon kag indi na mabalik nga halit sang pagmina nga offshore sa ekosistema indi lang sa pagasakupon sang operasyon, kundi sa mas malapad pa nga kadagatan.

Kabahin sa maguba sini ang 50 ektarya nga bahura kag lasang sang mga seagrass sang mga protektado nga isla kag kadagatan, pareho sang Palaui Island Protected Landscape and Seascape kag Babuyan Marine Corridor. Ang mga lugar nga ini ang puluy-an sang mga dugong, balyena kag madamo pa nga sapat nga nagakahangawa na nga madula.

Ginapilit sang kumpanya nga wala sang mahalitan sa kinaiyahan sa ila mga operasyon, bisan pa imposible ini sandig man sa mga pagpanalawsaw kag pagtuon. Distorbo sa kadagatan kag tanan nga kabuhi marino ang pagbuho (drilling) pa lang sini sa seabed para suyupon ang magnetite sand sa idalom. Dako nga sablag man ang paghaboy sini pabalik sa dagat sang mga bato kag balas matapos ihamulag ang mineral. Peligro man ang dala sang mga barko sini sa mga komunidad sa baybay sang Gonzaga. Sadtong 2023, nabugto ang mga angkla sang barko nga pang-dredging tuga sang baskog nga hangin sang Bagyong Egay. Nagtabog kag sangyad sa baybay ang isa sa mga pangsuporta sini nga tugboat.

Sang magsugod ang operasyon, ginbawalan na ang mga mangingisda sang Gonzaga nga magpalawod sa sakop sang mina. Tungod sa mga ginbilin nga epekto sang nauna na nga mga operasyon sang black sand mining nga gintigayon sa baybay sang banwa, napilitan sila nga magpalayo tungod wala na sang makuha sa malapit nga baybay.

Tungod diri, apektado ang bug-os nga seguridad sa pagkaon sang rehiyon. Ginsakop sang pagmina ang municipal waters (15 kilometro sang kadagatan halin sa baybay) nga ginakuhaan sang 60.2% sang suplay nga isda sang Cagayan Valley.

Pagmina sa tabon sang dredging

Dugang nga palas-anon sang mga Cagayanon ang nangin epekto sang black sand mining sang Riverfront Construction Inc. sa Cagayan River nga ginapatigayon sa tabon sang “dredging” sa idalom sng Cagayan River Restoration Program.

Sa banwa sang Aparri, nagsangyad ang palangabuhian sang 11,000 ka mangingisda tuga sang wala untat nga operasyon sang mga barko pang-dredging kag dalagko nga barko nga nagadala sang bato kag balas padulong sa China. Hambal nila, ang mga aktibidad sang mga barko nga ini ang nagatuga sang gahud kag tuman nga kasanag, kag nagahaboy sang mga kemikal nga nagadisturbo sa ekosistema nga rason sang paghagmak sang isip sang mga isda kag gagmay nga hipon nga nagapanguna nga ginakuhaan sang ila nga palangabuhian. Nagakutkot ang kumpanya sa mga lugar kung sa diin sila nagapangisda, layo sa nakatalana nga erya para sa dredging.

Lubos nga nahagmak ang kita sang mga mangingisda halin sang nagsugod ang proyekto nga “dredging.” Halin sa 200 ka container nga panguha nga gagmay nga hipon sa lima ka adlaw nga pagpalawod, swerte na kung makapuno ang mga mangingisda sang 50 ka container. Amo man, ang anay 200 kilo nga makuha nga isda sang isa ka bangka sa isa ka bilog gab-e nga pagpalawod ang nangin tatlo ka kilo na lang. Sadtong 2021, naghagmak ang ila nga kita padulong ₱300 tubtob ₱1,000 pesos para sa tatlo ka adlaw nga pagpalawod, layo sang una nga kita nga ₱3,000 tubtob ₱7,000.

Apektado mangin ang palangabuhian sang mga manogpaninda. Bag-o magsugod ang proyekto, nagalab-ot pa sa ₱8,000 ang kita sang mga nagabulad kag nagabaligya sang hipon kag iban pa nga kuha nga isda. Halin 2021, wala na ₱700 ang ila kita sa 5-ka-adlaw nga pagtinda.