Indi mabayaran ang dungganon nga amot sang kababainhan sa pagsulong sang kahublagan nga mapanghilway kag rebolusyonaryong paghimakas sa Pilipinas. Halin pa sa panahon sang kolonyalistang Espanyol, pagpanakop sang Amerikano kag Japan, sa idalom sang pasistang diktadura nga Marcos kag tubtob subong, wala nila ginbuy-an ang ila nga bandera para itib-ong ang kaayuhan sang kababainhan kag sa iloy sang banwa. Ginpas-an kag padayon nila nga ginasulay ang mabug-at nga sakripisyo kag bug-os kabakod nga gina-abaga ang rebolusyonaryo nga mga katungdanan.

Sulondon kag inspirasyon sang panibag-o nga henerasyon sang kababainhan nga rebolusyonaryo ang halimbawa nila Gabriela Silang, nga namuno sa kahublagan nga mapanghilway sa Ilocos batuk sa Espanya sadtong 1763; ni Coronacion Chiva (Kumander Waling-waling), nga namuno sa gerilya nga anti-Japan sa Panay kag nagpadayon batuk sa diktadurang Marcos; ni Maria Lorena Barros, tigtukod sang Makabayang Kilusan ng Bagong Kababaihan; ni Wilma Tiamzon, ang pangkabilogan nga tiglikom sang Partido Komunista ng Pilipinas; ni Helenita Parladis, tiglikom sang komite sang Partido sa Eastern Visayas; sang mag-iloy nga Beverly Sinunta, tiglikom sang sub-rehiyon sa North Central Mindanao, kag Chenchen Banawan; ni Emarie Pastidio nga upisyal sang iya nga platun sa BHB-Negros kag madamo pa iban nga kababainhan nga martir sa patag sang inaway. Uyat sang ginatos ka kababainhan nga hangaway ang ila indi matupungan nga kontribusyon sa pagsulong sang inaway banwa.

Palanubli-on sa pamatan-on nga kababainhan

Kabahin sa kababainhan nga ini si Ka Lira, 26 anyos nga Pulang hangaway sang Bagong Hukbong Bayan (BHB) sa isa sa mga larangan gerilya sang Southern Tagalog. “Nagatungod ako subong sang katungdanan bilang giya pampulitika kag panalagsa instruktor pampulitika,” pagbahin niya. Anom ka tuig na siya sa BHB.

“Adlaw-adlaw, nagakahangpan ko nga madamo pa nga dapat matun-an, kag dapat isikway,” base kay Ka Lira. Isip babaye kag naghalin sa sahi nga petiburgesya, nagapaninguha siya nga buk-on ang ginapilit nga imahe sang babaye nga huyang kag limitado ang ikasarang.

“May yara sang kababainhan nga upisyal militar, isnayper kag mga kumander, kag nagapamuno sa mga inaway,” hambal niya. Kalabanan, nagakakibot ang mga bag-o sulod nga kalalakin-an nga hangaway kung nagakakita nila ang mga ini. Mismo nga ang presensya nila sa hukbo ang pag-away na sa kaisipan nga macho-pyudal. “Kung nagakakita naman kami sang kababainhan halin sa baryo, ginatamyaw kami nila nga may pagkatingala. Ilabi na ang mga nanay, mamangkot gid sila kung ngaa ginpili ko nga biyaan ang komportable nga pangabuhi.”

“Hambal ko sa ila, matuod nga indi dali ang kasubong sini nga pangabuhi, pero ginabaton ko ang sakripisyo tungod nakahibalo ako kung para sa diin ini,” hambal niya. “Ginapakita ko na lamang sa ila nga wala naman sang dapat ikabalaka.”

Kaisog sa pag-atubang sa kaaway

Wala nalingkang ang palaban nga ispiritu ni Ka Rema, isa ka Pulang hangaway sang BHB-North Central Mindanao, bisan sa panahon nga yara siya sa kamot sang kaaway. Trese ka adlaw pa lang halin sang gin-operahan sang sesaryan para magbata, ginlakat ni Ka Rema ang kalasangan para nga makapalagyo sa kaaway kag makabalik sa yunit sang BHB nga iya nalakipan. Yabi nga upisyal si Ka Rema sa isa ka pang-away nga yunit sang BHB.

Si Ka Rema ang patraidor nga gindakop sang militar samtang yara sa ospital pagkatapos siya nga magbata. Ginpaidalom siya sa grabe nga interogasyon kag ginpilit nga magbaton sang kontra-rebolusyonaryo nga “misyon.”

Sa amo nga panahon, mahinalungon niya nga ginsabat ang mga pamangkot sang upisyal militar kag ginsiguro nga wala bisan ano nga bag-o kag bilidhon nga datus nga mahatag sa mga ini. Napapati niya ang mga ini kag ginhatagan siya sang katungdanan nga pasungkaon ang iya nga asawa nga Pulang hangaway.

Bisan kaisa, wala napinsar ni Ka Rema nga ibaylo ang mga kaupod, ang masa kag ang rebolusyon. Pasulit-sulit niya nga ginpaminsar kung paano makapalagyo sa kamot sang mga pasista. Sang nag-abot ang kahigayunan nga makapalagyo, ginahingalitan niya ini. Bag-o naglakat, ginhakus niya sang hugot ang nagahilibi-on nga 9 ka tuig nga bata kag ang iya nga lapsag. “Siguro, maintindihan lang nila ini sa palaabuton,” yara sa pinsar ni Ka Rema.

Sa amo nga adlaw, nakaabot si Ka Rema sa kampo sang hangaway sang banwa. Daku nga pasalamat niya sa mga kaupod kag sa masa nga nagbulig sa iya nga pagpalagyo. “Salamat kag nakabalik na ako sa akon matuod nga puluy-an!” emosyunal niya nga pagtamyaw sa mga kaupod.