Ha­bang nag­ta­ta­gal, la­long na­ba­ba­wa­san ang mga ka­ra­pa­tan at ka­la­ya­an ng Pi­li­pi­nas sa ka­ra­ga­tan at mga li­kas na ka­ya­ma­nan nito san­hi ng pag­ma­ma­nik­lu­hod ni Du­ter­te sa Chi­na at pag­tat­ray­dor sa ba­yan. Kai­la­ngang kai­la­ngan na kaa­gad ku­mi­los ang buong ba­yan. Ba­wat araw na lu­mi­pas, la­long lu­ma­la­wak at hu­mi­hig­pit ang kontrol ng Chi­na na nag­sa­sa­man­ta­la sa pag­ka­ka­ta­ong na­kau­po sa po­der ang su­nud-su­nu­rang si Du­ter­te. Da­pat ga­mi­tin ng ba­yan ang la­hat ng an­yo ng pag­la­ban, mu­la dip­lo­ma­ti­ko hang­gang ar­ma­do, pa­ra igi­it ang angking ka­ra­pa­tan ng mga Pi­li­pi­no.

Hin­di la­mang wa­lang gi­na­wa si Du­ter­te pa­ra ba­wi­in ang mga ka­ra­ga­tan ng ban­sa, pi­na­hin­tu­lu­tan pa ni­ya ang Chi­na na ita­yo ang ma­hi­git pi­tong ma­la­king pa­si­li­dad mi­li­tar, wa­sa­kin ang mga ya­mang ba­hu­ra, sam­sa­min ang ya­mang ka­ra­ga­tan at mag­pa­kat ng mga ar­ma­dong sa­sak­yang pan­da­gat at pan­dig­ma. Ta­ha­san ni­yang idi­nek­la­ra na hin­di siya tu­tol sa pa­ngi­ngis­da ng Chi­na sa West Phi­lip­pi­ne Sea at nag­bu­lag-bu­la­gan kung paa­nong ang mga ma­ngi­ngis­dang Pi­li­pi­no ay pi­nag­ka­kai­tan ng hu­li at iti­na­ta­boy mu­la sa da­ti ni­lang lu­gar na pi­na­ngi­ngis­da­an.

Sa nga­lan ng “pag­ka­kai­bi­gan,” ni­lu­kot at isi­nai­san­ta­bi ni Du­ter­te ang de­si­syon ng Inter­na­tio­nal Arbit­ral Tri­bu­nal ng Hul­yo 2016 na nag­pa­wa­lang-say­say sa “9-dash li­ne” ng Chi­na at ku­mi­la­la sa mga te­ri­tor­yong pan­da­gat at exclu­sive eco­no­mic zo­ne (EEZ) ng Pi­li­pi­nas alin­su­nod sa Uni­ted Na­ti­ons Conven­ti­on on the Laws of the Seas. Ni­lus­tay ni­ya ang pag­ka­ka­ta­ong ka­bi­gin ang in­ter­na­syu­nal na ko­mu­ni­dad pa­ra la­ba­nan ang pang-aa­pak ng hi­gan­teng Chi­na sa so­be­ran­ya ng Pi­li­pi­nas.

Ka­sa­bay ng wa­lang ren­dang pag­yu­rak sa ka­ra­pa­tan ng Pi­li­pi­nas sa West Phi­lip­pi­ne Sea, ang Chi­na ang isa sa dam­bu­ha­lang na­sa li­kod ng wa­lang ha­bas na pan­da­ram­bong sa li­kas na ya­mang mi­ne­ral ng ban­sa. Ki­na­kam­kam ng Chi­na ang to­ne-to­ne­la­dang bu­ha­nging may mag­ne­ti­te mu­la sa mga ap­la­ya at ma­la­wak na ka­ra­ga­tan at bar­ko-bar­kong lu­pang may nickel at iba pang mi­ne­ral mu­la sa ka­bun­du­kan upang isu­bo sa in­dustri­ya ni­to ng ase­ro. Ka­bi­lang ang ma­la­la­king ka­pi­ta­lis­ta ng Chi­na sa pa­ngu­na­hing ma­ki­ki­na­bang sa Execu­tive Order 130 ni Du­ter­te na nag­bi­bi­gay-da­an sa pag­bu­bu­kas ng ba­gong mga mi­na­han na ti­yak na mag­ha­ha­tid ng la­long ma­la­wak na pag­ka­wa­sak sa mga bun­dok, ilog at lu­pang ag­ri­kul­tu­ral ng Pi­li­pi­nas.

Sa ha­rap ng ta­ha­sang pang­yu­yu­rak ng Chi­na, iti­ni­ti­kom ni Du­ter­te ang pa­la­mu­ra ni­yang bu­nga­nga da­hil ayaw ni­ya diu­ma­nong si­ra­in ang ani­ya’y “ma­gan­dang tu­ri­ngan” ng Pi­li­pi­nas at Chi­na. Gus­to ni­yang lu­nu­kin ng mga Pi­li­pi­no ang pang­ga­ga­his ng Chi­na sa Pi­li­pi­nas sa pa­nga­ngat­wi­rang nag­bi­gay na­man daw ang Chi­na ng ba­ku­na pa­ra sa Covid-19. Ang to­too, na­ka­kontra­ta ang Pi­li­pi­nas na bu­mi­li ng 25 mil­yong do­sis ng Si­novac sa hin­di ma­li­naw na pre­syo.

Na­ri­rin­di na ang sam­ba­ya­nan sa si­rang-pla­kang lin­yang pa­la­su­ko ni Du­ter­te na “wa­la akong ma­ga­wa” at sa pa­na­kot ni­yang “wa­la ta­yong la­ban kung ge­ra­hin ng Chi­na.” Gi­na­ga­mit ni­ya ang pan­lo­lo­kong ito upang ita­li sa li­kod ang ka­may ng Pi­li­pi­nas at pi­gi­lan ang ban­sa na ipag­tang­gol ang kan­yang mga ka­ra­pa­tan. Kung tu­tuu­sin, dam­bu­ha­la man at ma­ka­pang­ya­ri­han sa pam­bab­ra­so sa ma­li­li­it na ban­sa, ala­ngan din ang Chi­na na tu­lu­yang ga­mi­tin ang ar­ma­dong da­has la­ban sa Pi­li­pi­nas sa ta­kot na iud­yok ni­to at big­yang-mat­wid ang in­ter­na­syu­nal na ko­mu­ni­dad na tu­mu­long sa Pi­li­pi­nas sa pa­ma­ma­gi­tan ng pag­pa­kat ng mas ma­la­la­king bar­ko at ka­ga­mi­tang pan­dig­ma sa ka­ra­ga­tang na­sa ba­ku­ran la­mang ng Chi­na.

Ang pa­la­su­kong pa­ta­ka­ran ni Du­ter­te ay nag­pa­pa­wa­lang-say­say sa gi­na­ga­wang “a­raw-a­raw na pro­tes­ta” at pag­pa­ha­yag “i­pag­la­la­ban ang so­be­ran­ya” ng ilan ni­yang upi­sya­l. Si­ya mis­mo ang da­hi­lan kung ba­kit wa­lang hak­bang pa­ra ku­nin ang su­por­ta ng Uni­ted Na­ti­ons sa hi­na­ing ng Pi­li­pi­nas. Si­ya rin ang da­hi­lan kung ba­kit ka­lak­han ng pwer­sa at mga san­da­ta ng AFP ay na­ka­tu­tok sa kan­yang mga ka­la­ban sa pulitika sa ha­lip na sa pag­ta­tang­gol ng soberanyang ka­ra­ga­tan.

Hin­di ka­tang­gap-tang­gap sa ma­ma­ma­yang Pi­li­pi­no ang pag­yu­kod ni Du­ter­te sa Chi­na. Wa­lang di­li’t iba kun­di pam­ban­sang pag­ta­tak­sil ang pag­pa­yag ni­yang angki­nin ng Chi­na ang te­ri­tor­yong ka­ra­ga­tan ng Pi­li­pi­nas, at si­ra­in at dam­bu­ngin ang li­kas na ya­man ng ban­sa. Ti­na­li­ku­ran ni­ya, sa par­ti­ku­lar, ang ka­pa­ka­nan ng mga ma­ngi­ngis­dang Pi­li­pi­no. Ti­na­lik­dan ni­ya, sa ka­lak­han, ang pam­ban­sang in­te­res ng buong Pi­li­pi­nas.

Sa ha­rap ng pam­ban­sang pag­ta­tak­sil ni Du­ter­te, da­pat mag­kai­sa at ku­mi­los ang buong ba­yang Pi­li­pi­nas ba­go kam­ka­min ng Chi­na ang mas ma­la­ki pang ba­ha­gi ng ating ka­ra­ga­tan at li­kas na ka­ya­ma­nan. Da­pat buuin ang pi­na­ka­ma­la­pad na nag­ka­kai­sang pren­teng pat­ri­yo­ti­ko pa­ra ipag­tang­gol ang so­be­ran­ya at pat­ri­mon­ya ng Pi­li­pi­nas. Da­pat ba­ti­ku­sin, si­ngi­lin, pa­tal­si­kin at pag­ba­ya­rin si Du­ter­te sa kan­yang pag­tat­ray­dor. Da­pat la­ba­nan ang anu­mang pag­ta­tang­ka ng Chi­na na mang­hi­ma­sok sa pu­li­ti­ka at sa da­ra­ting na ha­la­lan upang tu­lu­ngan ang pang­ka­ting Du­ter­te na ma­na­ti­li sa po­der.

Han­dang ma­ki­pag­kai­sa ang Par­ti­do at la­hat ng re­bo­lu­syo­nar­yong pwer­sa sa la­hat ng iba pang nais mag­tang­gol sa in­te­res ng ban­sa la­ban sa pa­nga­ngam­kam ng Chi­na. Na­na­na­wa­gan ang Par­ti­do sa sam­ba­ya­nang Pi­li­pi­no na ipa­ma­las sa iba’t ibang an­yo ng pag­ki­los ang pag­ka­kai­sa at pa­ni­nin­di­gan na ba­wi­in at ipag­tang­gol ang ka­ra­ga­tan ng ban­sa la­ban sa im­per­ya­lis­tang pa­nga­ngam­kam ng Chi­na. Da­pat ipa­ma­las sa lan­sa­ngan at iba’t ibang la­ra­ngan ang de­ter­mi­na­syon ng sam­ba­ya­nan na ipag­tang­gol ang so­be­ran­ya at ya­man ng ban­sa.

Da­pat pa­tu­loy na paig­ti­ngin ng Ba­gong Huk­bong Ba­yan ang pag­lu­lun­sad ng mga tak­ti­kal na open­si­ba la­ban sa mga ar­ma­dong pwer­sa ng es­ta­do na inuu­nang su­pi­lin ang mga pwer­sang pat­ri­yo­ti­ko at de­mok­ra­ti­ko su­ba­lit nag­pa­pa­ka-i­nu­til sa ha­rap ng da­yong pa­nga­ngam­kam. Da­pat pa­ta­ma­an ng mga am­bus, reyd at iba pang ar­ma­dong ak­syon ang mga yu­nit ng AFP na ubod nang lu­pit sa pa­ni­ni­il sa taum­ba­yan sa ka­ni­lang ma­su­gid na pag­ta­tang­gol sa kat­ray­du­ran ng gub­yer­nong Du­ter­te.

Ang pag­ta­tang­gol sa ka­ra­ga­tan at ya­man ng Pi­li­pi­nas la­ban sa pa­nga­ngam­kam at pan­da­ram­bong ng Chi­na ay ba­ha­gi ng nag­pa­pa­tu­loy na pa­ki­ki­ba­ka ng sam­ba­ya­nan la­ban sa im­per­ya­lis­tang do­mi­na­syo­n, para wa­ka­san ang ka­ta­yu­ang neo­ko­lon­ya ng Pi­li­pi­nas at kam­tin ang tu­nay na pam­ban­sang ka­la­ya­an.