Sa prubinsya sang Samar, 2019 pa napaidalom sa wala untat nga Retooled Community Support Program (RCSP) sang Armed Forces of the Philippines (AFP) ang 11 baryo sa banwa sang Calbiga, lima sa Pinabacdao, kag lima sa Hinabangan. Sa panahon nga ini, ginbuhusan sang rehimeng Duterte ang mga baryo sang minilyon nga pondo para sa nagkalainlain nga proyekto nga tubtob subong wala pa matapos.

Agud tugahon ang ilusyon sang kauswagan kadungan sang kampanya nga kontra-insurhensya, ginpatuman sang gubyerno kag sang militar ang salalakot nga proyekto nga kalsada kag taytay, mga proyekto sa idalom sang pungsodnon nga mga ahensya kag lokal nga gubyerno, National Greening Program, proyekto nga pangabuhian sang National Task Force to End Local Communist Armed Conflict (NTF-ELCAC), programa nga pagpasurender kag iban pa.

Pero pagkatapos sang duha ka tuig, wala pa sang natapos bisan isa ka proyekto pang-imprastruktura. Sa sobra nga kahinay sang mga ini, nagaumpisa pa lang magbuldos para sa paglatag sang mga proyekto nga kalsada. Wala pa sang natabo sa plano nga pagsemento sang kalsada sa Barangay Guinbanga, Calbiga. Bangud diri, naghimo na lang sang temporaryo nga taytay nga himo sa kahoy ang mga residente. “Posible indi na ina mahimo,” upinyon sang isa ka residente. “Nakurakot na siguro ang pondo,” dugang niya.

Ginagamit subong sang militar ang binilyon nga piso nga pondo sang Barangay Development Program (BDP) sang NTF-ELCAC para labing ipaidalom ang mga baryo sa ila gahum. Ang pagpatuman sang BDP hugot nga kasugpon sang pagpamigos kag pagpang-abuso sang mga suldado. Halimbawa, ginpromisahan sang AFP ang mga barangay sang tig-₱20 milyon kon magpasugot ang mga upisyal kag residente nga magkampo ang mga suldado sa barangay o kon “magpalimpyo sang ngalan” o “magasurender” ang mga residente. Sa pila ka baryo kon sa diin wala sang boluntaryo nga nagsurender, naghimo ang mga suldado sang listahan sang mga tawo nga pagapiliton nila nga “magsurender”.

“Dugo, kabuhi, kag kagamo sa pangabuhian namon,” sabat ni Ka Ruben, isa ka mangunguma, sang pamangkuton kon ano ang gindul-ong sa ila sang mga operasyong RCSP.

Indi malipatan sang mga mangunguma sa mga baryo nga may RCSP ang pagpatay sang mga suldado sa mga kapitan sang Daligan kag Beri sa Calbiga, asawa sang kapitan sang Sinalangtan, isa ka mangunguma sa Buluan, kag isa ka pamatan-on sa Minata. Samtang sa Pinabacdao, duha ka mangunguma na ang ginpatay sa Canlubo kag isa sa Magdawat. Pila ka mangunguma man ang ila ginbakol kag gintortyur.

Nagapamuno man ang mga suldado sang RCSP sa pagpasugal pareho sang bulang kag pagbaraha, iligal nga pagpangisda paagi sa paghilo kag pagkuryente sang mga suba, iligal nga pagtroso, pagpang-abuso sa kababainhan kag pagpanghimulos sa mga menor de edad.

Bisan ang mga mangunguma nga ginrekrut nila sa CAFGU naghalin man sa serbisyo bangud sa pagpang-abuso sang mga suldado. Ang promisa nga ₱35,000 nga sweldo nangin ₱6,000 na lang, nga kis-a nagaabot sa ila sang duha tubtob tatlo ka bulan. Nag-agi pa sila sang grabe nga pagpangbakol, pagmulay kag diskriminasyon.

“Amo gani nga sa kada pag-agi ko sa mga ginahimo nga taytay kag kalsada, madumduman ko ang nadangtan sang pareho ko nga mga mangunguma nga nangin kabaylo sang mga proyekto nga ini. Indi matumbasan sang kantidad kag proyekto ang ila mga kabuhi.”

Kabutigan man ang promisa sang rehimen nga pataason sang proyekto nga kalsada ang presyo sang produkto sang mga mangunguma. “Mas nangin barato pa gani ang mga produkto namon kag nangin tuman kamahal na ang pamasahe.”

Paghingapos ni Ka Ruben, “Nakamarka gid sa paminsaron ko nga sa paghimakas lang maagum sang mga imol ang tunay nga kauswagan kag kalinungan.” (Koresponsal halin sa Larab)