Naputos sang krisis ang kaumhan sang Pilipinas. Hagmak sa kaimulon kag gutom ang minilyon nga mangunguma, mamumugon sa uma kag malaproletaryado sa atubang sang nagatimbuok nga gasto sa produksyon kag presyo sang mga balaklon, kawad-on sang trabaho kag palangitan-an nga ginasampawan pa sang mabug-at nga polisiya sa atubang sang pandemya, bunal sang mga kalamidad kag pasistang kalakasan sang estado. Ginabutong man ang kahimtangan pangkatilingban sang mga petiburgesya kadungan sa pangkabilugan nga pagbagsak sang pangabuhian.

Sa idalom sang kontra-mangunguma kag kontra-pumuluyo nga rehimeng US-Duterte, wala-pili ang mga pag-atake sa pangabuhian kag mga kinamatarung sang masang mangunguma. Ang ginaliwat-liwat nga ngasal ni Duterte nga ipanagtag niya ang duta nagserbi lang nga tabon sa nagkalainlain nga padihot sang pag-agaw sang duta. Baliskad sa reporma sa duta, ginapatuman sa idalom ni Duterte ang lapnagon nga pagbaylo-gamit sang duta nga ginmandu niya nga himuon sang madali pabor sa interes sang mga manug-agaw sang duta.

Nagbunga ini sang madamuan nga pagpalayas sa mga mangunguma o pag-agaw sa ila sang kontrol sa ila ginatalauma nga duta agud hatagan-dalan ang mga proyekto pang-imprastruktura, pang-enerhiya kag pang-ekoturismo, pagsulod sang operasyon sang mga kumpanya sa pagmina kag pagpalapad sang mga plantasyon. Ginpanginpuslan ang mga ini sang mga dumuluong nga daku nga kapitalista kasosyo ang mga burgesya kumprador nga kroni o kapartner ni Duterte. Sa pihak nga bahin, indi magnubo sa 1.1 milyon kusog pangabudlay sa agrikultura ang nadulaan sang pangabuhian sang 2016-2018.

Palubha pa gid ang pag-antus sang masang mangunguma sa atubang sang todo-bwelo nga pagpatuman sang mga polisiya nga neoliberal, labi na sa pagkuha sang mga kontrol sa importasyon sang mga produktong agrikultural. Ang ginapatuman nga Rice Import Liberalization Law—para kuno panubuon ang presyo sang bugas—nagresulta sa malubha nga pagkaputo sang mga mangunguma sa palay nga ang baligya ginbutong panubo sang indi patas nga kumpetisyon sa dumuluong nga bugas.

Ang polisiya sang liberalisasyon naghatag-dalan man sa lapnagon nga ismagling nga nagapatay sa lokal nga produksyon kag sa pangabuhian sang mga gamay nga mangunguma. Nagareklamo ang mga gamay nga nagatanom sang utanon sa atubang sang pagtinambak sang sobrang produkto pang-agrikultura halin sa ibang pungsod. Nagadugang ini sa ginapas-an nila nga nagadaku nga gasto sa produksyon nga nagaresulta sa lapnagon nga pagkaputo sang mga gamay nga nagatanom sang utanon.

Indi malayo nga posibilidad nga dalayon nga pagapatyon sang todo-todo nga liberalisasyon ang ikasarang sang produksyon sa agrikultura sa Pilipinas nga magsuplay sa lokal nga kinahanglanon sa pagkaon, lakip ang palay. Pagkatapos ang pila ka dekada nga wala-untat nga liberalisasyon sa importasyon, nagahuyango subong ang lokal nga produksyon sang ahos, sibuyas kag iban pang produkto kag padayon nga nagataas ang pagsalig sa pag-import para sa kinahanglanon nga pagkaon sang mga Pilipino.

Samtang ginapalala sang lapnagon nga pagbaylo-gamit sa duta kag todo nga liberalisasyon sa importasyon, ang krisis sa produksyon pang-agrikultura sa Pilipinas, sa pinakabasehan, nagahalin sa pagpabilin nga gagmayan kag atrasado nga sistema sa produksyon sa idalom sang sistemang malakolonyal kag malapyudal. Ang dominasyon sang mga monopolista nga agalon nga mayduta, nga nagalaksam sang manggad pangunahon sa porma sang arkila sa duta, ang nagapangibabaw nga paktor nga nagapugong sa pagpauswag sang produksyon. Bangud sa kawad-on o sobra kagamay nga duta nga ginatalauma sang nagaarkila nga mga mangunguma, wala sang obhetibong basehan para sa mekanisasyon kag iban pang pagpauswag sa sistema sang produksyon pang-agrikultura.

Sa kadam-an, nagagamit gihapon sang hayop kag mga kagamitan nga manumano sa pagtalauma sang duta sa mga malapad nga kadutaan nga monopolyo sang pila ka agalon nga mayduta. Lapta-lapta kag limitado ang gamit sang mga gin-import nga sobrang makinarya sa pag-ani kag paglinas. Gamay ang sakop sang duta nga may sistema sang patubig kag mas malapad ang nagasalig pa pangunahon sa ulan. Manubo ang lebel sang mekanisasyon pati sa mga plantasyon nga kapitalista kon sa diin daku nga bahin sang produksyon nakasalig sa manwal nga pagtrabaho. Ang pagpadaku sang produksyon nahimo indi sa paagi sang pagpauswag sang sistema, kundi sang pagpalapad sang kadutaan nga sakop sang mga plantasyon.

Ang nagalubha nga krisis sa kaumhan pangunahon nagabayo sa masang mangunguma kag mga mamumugon sa uma, sa porma sang sobra kataas nga arkila sa duta, nagapadaku nga gasto sa produksyon, pagkalubong sa sobra kataas nga interes sa utang, manubo nga presyo sang ila mga produkto, kag manubo nga suhol. Nagadaku pa gid ang numero sang wala na sang palangitan-an kag naobligar nga magkadto sa mga syudad para magpangita sang trabaho. Bunal sang kamatayon ang mga halit nga dala sang bagyo, tig-ilinit, peste kag iban pang kalamidad.

Dugang pa nga pag-antus kag kapintas ang ginabatas sang masang mangunguma sa mga lugar nga ginapaidalom sa kontrol kag paghari sang militar. Ginapatuman sang Armed Forces of the Philippines ang polisiya sang paghamlet o pagkudal sa mga baryo agud kontrolon ang hulag sang mga tawo sandig sa binuang nga taktika nga “dulaan sang tubig ang isda” batuk sa Bagong Hukbong Bayan (BHB). Ginapatuman ang mga paantus nga pagsulundan pareho sang pagdumili nga magtrabaho sa uma kag paglimitar sa kadamuon sang pagkaon kag mga gasto nga pwede baklon. Nagaantus sila sa nagkalainlain nga porma sang pagpang-abuso pareho sang armadong pagkugmat, indi matarung nga pag-aresto, pagdukot, pagpangulata, mga pagpamatay, pagpamomba kag pagpanganyon sa tuyo nga samaron ang ila mga organisasyon kag waskon ang ila determinasyon nga ipakig-away ang ila kaayuhan kag mga kinamatarung.

Dapat labi pa nga mangin mapisan ang BHB sa pagpukaw, pag-organisa kag pagpahulag sa masang mangunguma sa kaumhan. Dapat lubos nga isulong ang antipyudal nga mga paghimakas para panubuon ang arkila sa duta, dulaon ang usura, pataason ang suhol, agumon ang matarung nga presyo sang ila ginabaligya nga mga produkto, batuan ang pagpang-agaw sang duta, katuwang sang paghimakas para sa reporma sa duta. Kadungan sini dapat ubos-kusog nga isulong ang paghimakas batuk sa terorismo nga ginasabwag sang pasistang militar kag pulis.

Bangud sa ginaagyan nga paantus, pagpamigos kag kalakasan, ang masang mangunguma determinado nga padayon nga maghimakas sa dalan sang pagpakig-away. Labing mangin matambok ang duta sang kaumhan para magdalom kag maglapad ang pag-ugat sang BHB kag todo-todo nga isulong ang inaway banwa.