Sa Sta­te of the Na­ti­on Address ni Fer­di­nand Marcos Jr sang Hul­yo 25, gin­sam­bit ni­ya nga wa­la si­ya sang isus­pen­dir sa mga pro­yek­tong imprastruk­tu­ra nga na­su­gu­ran na sa ida­lom ni Rod­ri­go Du­ter­te. La­kip di­ri ang in­di mag­nu­bo sa 30 pro­yek­tong rek­la­ma­syon nga ara sa nag­ka­la­in­la­in nga le­bel sang imple­men­ta­syon, di­sen­yo kag pag­han­da.

Ta­nan nga mga pro­yek­to nga ini gin­pa­ka­ma­la­ut sang mga syen­tis­ta kag mga or­ga­ni­sa­syon nga ma­ka-pa­li­bu­tan. Ha­lin sa mga pro­mi­sa nga is­la sa Ma­ni­la Bay, pa­kad­to sa “smart city” sa Ce­bu kag nag­ka­la­in­la­in nga mga pru­bin­sya, ma­bas­kog ang pag­pa­ma­tuk sang mga ma­mu­mu­gon, ma­ngi­ngis­da, ga­may nga mga ne­go­syan­te kag ma­ngu­ngu­ma nga ma­pa­la­yas kag ma­du­la­an sang pa­nga­bu­hi­an ba­ngud sa mga ini.

Ma­pang­ha­lit sa na­tu­ra­li­sa

Ma­da­mo kag ma­sang­kad na ang syen­ti­pi­ko nga pag­tu­on an­gut sa ha­lit nga du­lot sang mga pro­yek­tong rek­la­ma­syon lun­say sa mga bay­ba­yon kag kai­ping nga ka­du­ta­an. Gi­na­sa­mad si­ni ang pu­luy-an sang li­ni­bo nga kla­se nga mga ha­yop kag ta­num sa ka­da­ga­tan, amo man sa ma­da­mo nga kla­se sang pis­pis. Gi­na­gu­ba si­ni ang mga ba­ka­wan nga na­ga­ser­bi nga du­na nga pa­na­gang sa pag­ba­ha, pag­ta­as sang tu­big sang ka­da­ga­tan, ma­bas­kog nga bag­yo, tsu­na­mi kag mga storm sur­ge o gul­pe nga pag­da­ku sang tu­big pa­re­ho sa na­ta­bo sa Taclo­ban City sa pa­na­hon sang bag­yo nga Yo­lan­da.

Du­gang sa mga ini, pa­ga­pa­la­la­on sang mga ar­ti­pi­syal nga is­la ang du­na nga pe­lig­ro sa mga look, pa­re­ho sa ma­da­sig nga pag­ba­ha sang tu­big kag liquefacti­on (pag­lum-ok sang du­ta du­lot sang per­mi nga pag­hu­lag si­ni). Ang mga co­ral reef (mga look sa ka­da­ga­tan mang­ga­ran sa ta­num kag ha­yop) ma­ha­li­tan man sang sob­ra nga lay-on du­lot sang ka­tu­wang nga dred­ging. Apek­ta­do sang rek­la­ma­syon pa­ti ang mga bay­bay kon sa diin pa­ga­ku­ha­on ang iga­tam­bak nga du­ta pa­ra sa mga ar­ti­pi­syal nga is­la.

Su­no sa mga syen­tis­ta nga gru­pong Ag­ham, sa­yup ang mga ar­gu­men­to nga gi­na­ga­mit pa­ra ha­ta­gan-ra­son ang mga pro­yek­to. Ha­lim­ba­wa di­ri ang pag­si­ling nga “pa­tay na” ang Ma­ni­la Bay la­bi na sa ba­hin sang Met­ro Ma­ni­la ba­ngud wa­la na di­ri sang na­ga­ka­bu­hi nga is­da, co­ral reef, seag­rass kag mga ba­ka­wan. In­di man ma­pa­ngis­da­an ang amo nga er­ya, ka­ba­hin ini sang ka­tu­bi­gan nga na­ga­sa­kup sa mga pru­bin­sya sang Bu­lacan, Cavi­te kag Ba­ta­an. Anu­man nga ak­ti­bi­dad diin man nga ba­hin si­ni may epek­to sa bi­log nga look. Sa ka­bi­lu­gan, gi­na­ka­big ini nga isa sa pi­na­kap­ro­duk­ti­bong pa­ngis­da­an sa pung­sod.

La­bing ma­ting­kad ang ha­lit sang rek­la­ma­syon sa mga bay­ba­yon sang Ce­bu, Du­ma­gue­te kag iban pang look nga may maus­wag nga ka­bu­hi-ma­ri­no kag na­ga­sug­pon sa mas ma­la­pad pang eko­sis­te­ma.

Kontra-pu­mu­lu­yo

Li­ni­bo ang ma­du­la­an sang ba­lay kag pa­nga­bu­hi­an du­lot sang mga pro­yek­tong rek­la­ma­syon. Ma­yor­ya sa ila ma­lap­ro­le­tar­yo nga may ma­nu­bo nga ki­ta kag mga ga­may nga ma­ngi­ngis­da. Sa tantya sang mga syen­tis­ta, na­ga­lab-ot sa 1.24 mil­yon ang sig­ni­pi­kan­te nga maa­pek­tu­han sang mga pro­yek­tong rek­la­ma­syon nga na­ga­sa­kup sang ha­los 40,000 ek­tar­ya sa bi­log nga pung­sod. Sa pang­ka­bi­lu­gan, apek­ta­do ang sup­lay sang pag­ka­on du­lot sang pag­ga­may sang ma­ku­ha­an sang is­da kag iban pang pag­ka­on-da­gat.

Sa Met­ro Ma­ni­la, in­di mag­nu­bo sa 100, 000 re­si­den­te sang Ba­seco, Pa­ro­la, Ton­do Fo­res­ho­re­land kag Ma­la­te ang ma­pa­la­yas sa apat pa lang nga pro­yek­tong rek­la­ma­syon. Sa Bu­lacan, gin­pa­la­yas na sang San Mi­gu­el Cor­po­ra­ti­on ang 700 pa­mil­ya sang ma­ngi­ngis­da ga­mit ang pag­pa­nu­hol, pag­pa­nip­lang kag ha­yag nga ka­la­ka­san. Nag­nu­bo na ang gi­na­ku­ha nga is­da sa ma­la­pit nga mga ba­ra­ngay ba­ngud sa ili­gal nga pag­pang­pu­kan sang kum­pan­ya sa mga ba­ka­wan.

Sa Ce­bu, 500 ma­ngi­ngis­da sa Li­lo­an kag Con­so­lacion ang ma­du­la­an sang pa­nga­bu­hi­an ba­ngud pa­ga­was­kon sang 235.8 ek­tar­yang pro­yek­tong rek­la­ma­syon ang mga pa­ngis­da­an kag ba­ka­wa­nan. Du­gang sa ila ang 2,000 ma­mu­mu­gon sang mga gi­nat­ra­ba­hu­an sang bar­ko nga ipa­sa­ra sang rek­la­ma­syon. Amo man ang ma­ta­bo sa mga ma­ngi­ngis­da sa tat­lo ka ba­ra­ngay sa Ming­la­nil­la.
Sa Du­ma­gue­te, 1,000 ma­ngi­ngis­da ang ma­du­la­an sang pa­nga­bu­hi­an kag 38,000 re­si­den­te pa sa wa­lo ka ba­ra­ngay ang ma­me­lig­ro ang pa­nga­bu­hi­an kag pu­luy-an.

Sa ta­nan nga mga ka­so nga ini, mga da­ku nga ne­go­syo kag du­mu­lu­ong nga kum­pan­ya ang ma­ka­be­ne­pi­syo sa mga bil­ding, pu­luy-an, tin­da­han, ka­si­no kag iban pang ka­li­nga­wan pang­tu­ris­ta nga pa­ga­tu­ku­ron sa mga rek­la­ma­dong du­ta. (Ba­sa­hon ang una nga ba­hin sa nag­li­gad nga is­yu: Ma­pang­ha­lit nga mga pro­yek­tong rek­la­ma­syon: Pi­na­nub­li ni Marcos kay Du­ter­te.)