Wala nag-umpisa kag indi magtapos sa 4,000 ginpahalin nga mamumugon sa mga pabrika sa Mactan Export Processing Zone (MEPZ) ang lapnagon nga pagpahalin sa industriya sang bayu. Madugangan pa ang mga nadulaan sang trabaho, paandam sang mga negosyante nga katapu sang Confederation of Wearable Exporters of the Philippines (Conwep). Ginarason sang grupo ang maluya nga pangkalibutanon nga demand para sa bag-ong mga bayu. Bisan ginhambal sini nga madamo nga pabrika ang “temporaryo nga magasira,” permanente ang pagpahalin sa mga mamumugon.

Subong nga tuig lang, ara sa 3.5% tubtob 4% (10,000) na sa kabilugan nga 270,000 mamumugon sa mga export processing zone nga nagaprodyus sang “wearables” (bayu, bag, sapatos kag gamit pangbyahe) ang ginpahalin sang mga kumpanya, suno sa Conwep.

Mahimo nga magalab-ot sa 8% tubtob 10% ukon 27,000 mamumugon kon indi mag-ayo ang kundisyon sang pangkalibutanon nga merkado. Lakip sa mga ginaprodyus nila ang ginasuksok nga Adidas, Under Armour, Lululemon kag iban pa. Ginaeksport sa US ang masobra 80% sang nahuman nga produkto.
Madugay na nga nagahimumugto nga industriya

Sang 2019, nagplastar ang Bureau of Investments sang plano para sa industriya sang bayu kag tela nga nagatuyo nga padasigon ang produksyon sang mga pabrika, nga kadam-an dumuluong, padulong sa ika-10 nga eksporter sang bayu sa bilog nga kalibutan paglab-ot sang 2026. Sumbag sa bulan ang amo nga ambisyon labi na nga sige-sige ang pag-us-os sang subsektor halin dekada 1990 dulot sang kinaiya sini nga nagasalig sa imported nga materyal.

Ginpatampok sang pandemya nga Covid-19 ang duna nga kaluyahon sang pagmanupaktura sang bayu. Nagtibusok sang tubtob 40% ang mga order sa eksport halin sa mga pungsod nga may istrikto nga lockdown. Mabaskog ang igo diri sang mga restriksyon nga nagdulot sang kakulangon sang imported nga materyal, limitasyon sa pagluwas sa human nga produkto kag mataas nga gasto sa transportasyon. Sa una nga apat ka bulan sang pandemya, masobra 20,000 mamumugon ang gilayon nga ginsipa sa trabaho.

Ginhingalitan sang mga kumpanya sa sektor ang kahigayunan nga ini para labing pugaon ang kusog pangabudlay sang mga mamumugon nga Pilipino. Ginpagamay nila ang ila mga operasyon para magbuhin sang gasto paagi sa dali-dali nga pagpahalin sang tubtob 30% sang ila pwersa sa pangabudlay, paglansang kag pagbuhin sang suhol, pagbuhin sang oras sa pagtrabaho, indi pagbayad sang mga benepisyo pareho sang 13th month pay, pilit nga pagpabakasyon (forced leave) kag mga areglo nga work-from-home.

Nagapadayon ang mga pagpahalin kag restructuring sang mga kumpanya sa tunga sang “pagbangon sang ekonomya.” Ginapabugal sang Foreign Buyers Association of the Philippines sang Marso nga magadoble ang balor sang mga ginaeksport nga bayu sang pungsod subong nga 2022 sandig sa nabaton na sini nga mga order. Ginbase sang grupo ang tantya sa “pagrekober” sang subsektor nga ginaeksport sini nga produkto sa balor nga ₱1.052 bilyon sang 2021. (Liw-as ini sa una nga tantya nga ₱600 milyon nga pirde para sa tuig.) Sang Septyembre lang, gin-anunsyo sang gubyerno nga siyam ka multinasyunal nga kumpanya sang bayu ang interesado nga maghimo sang operasyon sa pungsod.
Mala-ulipon nga suhol kag mga kundisyon

Salambiton pirme sang kumpanya sa bayu ang rason nga “pagkitid sang merkado” para sa sige-sige nga pagpahalin, paglansang sa daan na nga tuman kanubo nga suhulan kag sobra nga pagpuga sa mga mamumugon. Sa kaso sang mga mamumugon sa MEPZ, dali-dali kag arbitraryo ang pagpahalin sa mga mamumugon. Wala sang paathag o ginhatag nga mga basehan sa pagpahalin sa kada isa. Mas malala ang mga balita nga gilayon sila nga ginbuslan sang bag-o nga kontraktwal nga mga mamumugon.

Pagkatapos pahalinon ang sangkap-at sang pwersa sa trabaho, gilayon nga gintaasan ang kota sang mga mamumugon nga nabilin. Ang mga indi makalagas pwersahan nga ginapabakasyon. Sa sini nahibal-an sang mga mamumugon nga indi ang “pagnubo sang mga order” ang tunay nga rason sang mga pagpahalin kundi ang labi pa nga pugaon ang ila kusog-pangabudlay.

Aktibo nga ginabatuan sang mga kumpanya ang pag-unyon sang mga mamumugon bisan antes pa magpandemya. Sa sini, ginadingot sa ila ang kinamatarung nga makig-ayuanay, magpaggwa sang lehitimo nga mga reklamo kag magduso sang mas makatawo nga kundisyon sa pagtrabaho. Wala sang madangpan ang mga mamumugon nga indi magpirma sa mga papeles nga nagapahalin sa ila kag magpasaka sang iligal nga dismissal. Wala man sila sang lagas engkaso liwat nga magbukas sang hiring ang mga kumpanya.


Patay nga industriya
sang tela

Isa sa madugay nga ginarason sang mga kumpanya sa bayu para magpahalin sang mga mamumugon kag magsira sang mga pabrika ang kabudlayan sang pag-import sang materyal. Siling nila, nagsinaylo ang mga daku nga kumpanya sa mga pungsod nga may lokal nga produksyon sang tela kag dalagku ang kapasidad sa produksyon tulad sang Vietnam, India kag Thailand.

Ang matuod, madugay na nga patay ang lokal nga industriya sang tela, nga ginabilang nga taludtod sa pagmanupaktura sang bayu. Ulihi nga nalab-ot sang industriya sang tela ang kapasidad sini nga magsuplay sa lokal nga pagmanupaktura sang dekada 1950 tubtob 1960.

Nagsugod ini nga magtibusok sa dekada 1970 pagkatapos ginmandu sang diktador nga si Ferdinand Marcos Sr nga sayluhon ang industriya halin sa pagmanupaktura para sa lokal nga pabrika pakadto sa pagmanupaktura para sa eksport. Nauntod ang industriya bangud wala sang suporta sang estado kag nagkalaputo kag nagsira ang mga pabrika. Dalayon ini nga ginpatay sang liberalisasyon sa importasyon sang human nga tela halin sa temprano nga bahin sang dekada 1980. Sang ulihi, gagmayan nga paghabol-sa-kamot kag atrasado nga looms nga nagaproseso sang lokal nga fiber pareho sang pinya kag abaka kag ang pila na lang ka pabrika sang tela nga pang-eksport ang nabilin sa industriya. Wala ini sang anuman nga angut sa industriya sang bayu nga lubos nga nagasalig sa imported nga ginhabol nga tela kag iban pang materyal.