Lubong sa utang tungod sa taas nga gastos sa produksyon ang mga mag-uuma sa humay sa Surigao del Sur. Mitaas ang presyo sa abono, pestisidyo ug produktong petrolyo apan walay pag-usab ang palit sa ilahang produkto. Dugang pa, nagapabilin nga kinadak-ang bukto sa ilang kita mopaingon sa abang sa yuta sa dagway sa mapahimuslanong bahinay tali kanila ug sa ilahang amo nga agalong yutaan. Nagapabilin nga ang kawalay yuta ang kinadak-ang hinungdan sa ilang pagkalugi ug paglisud.

Relasyong agalon-saup

Saup sa humayan si Tatay Bebot. Traynta ka tuig na niyang ginaugmad ang 2 ka ektaryang yuta nga dili iyaha. Nahimoan niya kini og 12 ka parsela ug makaani siya dinhi og 40 ka sako matag tingtanum.

Nagatunhay ang bahinay nga 50-50 tali ni Tatay Bebot ug sa iyahang amo nga tag-iya sa yuta. Si Tatay Bebot ang motubag sa tanang gastos sa produksyon. Kini ang labing mapahimuslanong bahinay sa prubinsya kung diin nagatunhay na ang bahinay nga 70-30 pabor sa saup ug 50-50 kung diin ginatubag sa amo ang gastos sa produksyon. Dili siya makareklamo sa kahadlok nga ilisan siya isip saup.

Niining miaging ani, miabot og ₱40,000 ang iyang kita sa palit nga ₱1,000 kada sako o ₱20 kada kilo sa humay. Sa bahinay nga 50-50, obligado siyang itunol ang ₱20,000 sa iyahang amo isip abang sa yuta.

Sa matag tanum, nagagasto si Tatay Bebot og ₱10,500 para isuhol sa mga mamumuong-panguma nga katimbang niya sa pag-andam sa yuta, pagpugas, pagtanum, pag-ayo sa pilapil hangtud sa pag-ani. Ang palit niya sa semilya mokantidad og ₱1,000 kada sako. Mogasto siya og ₱4,500 para sa pagpa-ispray og pestisidyo. Ang iyang gasto sa abono moabot og ₱3,200. Tanan-tanan, mokabat og ₱27,500 o ₱222.2 kada adlaw sa 90 ka adlaw nga siklo. Dili lamang nga wala siya’y kita, nakatapal pa si Tatay pagkahuman sa ani!

“Dili gyud paigo,” matud niya. “Ang kita, tanan padulong sa gasto sa pag-uma. Naningkamot na lang gyud mi ug nangutang sa amo namong maestro.” Sama sa ubang saup, nalumos si Tatay Bebot sa utang ug dili na makahaw-as sa dili mabayarang utang.

Pangandoy unta niyang makahuman og eskwela ang iyang lima ka anak. Apan tungod kay kanunay nga malugi sa ani, gihunahuna niyang paundangon usa ug patabangon sila sa uma.


Layo sa “simpleng panginabuhi”

Luyo sa romantisadong “simpleng panginabuhi” sa kabukiran mao ang grabeng kalisud sa mga mag-uuma, mamumuong-panguma ug ilahang mga pamilya.

Sa kaso ni Tatay Bebot, kinahanglan niya og minimum nga ₱575 kada adlaw para sa bugas, sud-an ug asin, plete sa iyahang mga anak ug gamit panghinlo sama sa sabon ug toothpaste pa lamang.

Dugang dinhi ang pupanahong gasto para sa mga prodyek sa mga bata sa eskwelahan, sigarilyo, load sa selpon ug uban pa. Wala siya’y tinigum alang sa mga kalit nga panggasto sama sa mga sakit-sakit. Labaw nga wala siya’y pondo kung pananglitan madaut ang iyahang umahan gumikan sa kusog nga bagyong kasagaran nga nagaagi sa ilahang prubinsya.

Aron makaabag, nanarbaho si Tatay Bebot isip saup sa ubang umahan, construction worker ug usahay mangisda. Sa maong mga pupanahong trabaho, mokita siya og dili molapas sa ₱300 bugti sa usa ka adlaw nga paghago.

“Syempre, sama sa uban, pangandoy usab nako nga makaangkon og kaugalingong yuta aron mabawi man lang sa akong hago sa pagpanguma,” matud niya.


Tinuod nga repormang agraryo

Padayon nga ginaduso sa prubinsya ang pag-usab sa bahinay sa kita gikan sa 50-50 ug 70-30 ngadto sa 75-25, pabor sa mag-uuma. Kini aron makaalibyo ang mga nagaugmad sa yuta samtang ginapakigbisogan nila ang ilang katungod sa yuta.

Pinaagi sa kolektibong protesta sa nangagi, napausbaw sa mga mag-uuma ang presyo sa palit sa humay, kopras ug abaka nga maoy mga nag-unang pananum sa prubinsya. Napatas-an usab ang palit sa komersyal nga kahoy.

Dungan niini, naduso sa mga mamumuong panguma ngadto sa ₱350-₱400 ang inadlawan gikan sa ubos kaayong ₱150-₱200. Napanghingusog usab nila ang libreng paniudto ug isnaks.

Sa kasamtangan, subli kining gipabwelo nga mga kampanya duyog sa pagsukol sa grabeng militarisasyon sa dakung bahin sa prubinsya kung asa nahitabo ang mga pag-aresto, detensyon ug pagpatay sa mga lider-mag-uuma.