Pagbalik-lantaw sa kalihukang welga niadtong dekada otsenta

,

Temporaryong nasumpo ang kalihukang welga ug mga lihok-protesta sa mga mamumuo ug mga tigsuporta niini dihang gipahamtang ni Ferdinand Marcos Sr ang balaod militar sa tibuok nasud niadtong 1972. Apan sa dihang migrabe ang krisis sa ekonomiya, wala niini napugngan ang pag-ulbo sa mga welga nga nagsugod sa La Tondeña niadtong 1975. Nagpadayon kini kadungan ang mga anti-pasistang pakigbisog nga nagpalagpot sa pasistang diktaduryang US-Marcos niadtong Pebrero 1986, ug bisan sa mga unang tuig ilalum sa rehimen ni Corazon Aquino.

Kini nga mga katuigan nagkinaiya sa kaylap nga mga welga ug pakigbisog sa pabrika, panaghiusa sa progresibo ug militanteng mga unyon sa unahan sa kalihukan sa pamuo, malukpanong pagkapukaw sa mga mamumuo sa mga pang-unyon ug nasudnong hisgutanan, ug ang aktibong partisipasyon sa liboan ka nahigmatang mamumuo sa mga pulitikanhong aksyon nga maisugong nanguna sa tibuok demokratiko ug patriyotikong kalihukan.

Walay nakapugong sa pagbwelo sa kalihukan sa mamumuo. Niadtong 1981, dihang nanghulga ang diktador nga ipatuman ang Batas Pambansa 170 aron mahunong ang mga pag-alsa sa mga mamumuo, gitubag gilayon kini sa mga welga niadtong Oktubre 15, 1981 sa mga mamumuo sa panapton sa Solid Mills ug International Pants Corporation sa Parañaque ug Litton Mills sa Pasig, Metro Manila.

Ayha niini, nagwelga niadtong Enero 5 ug 7, 1981 ang 6,500 ka minero sa Benguet Mining Corporation sa Cordillera. Giparalisa nila ang mga operasyon sa mga minahan sa Antasok, Acupan, Balatoc, Kelly ug Atok-Big Wedge nga milungtad og siyam ka bulan. Pangayo nila ang ₱1 dugang sa ilang inadlawan sa unang tuig sa ilang collective bargaining agreement (CBA). Niadtong Marso 31, 1981 gilunsad ang serye sa 50 ka welga aron ipatuman ang dugang suhulan ug alawans subay sa dikreto ni Marcos. Usa sa mga nagwelga mao ang 10,000 ka mamuuo sa Novelty Corporation.

Sa Central Luzon, naparalisa ang operasyon sa Pepsi-Cola Bottling Company niadtong Abril 4 dihang magwelga ang 1,100 ka mamumuo sa 13 ka bodega niini sa Pampanga, Bulacan, Bataan, Zambales ug Nueva Ecija. Duso sa mga welgista: ihatag ang pamaskong bonus nga wala nila nadawat gikan pa 1975. Gisaway usab sa 7,000 ka mamumuo sa Bataan Export Processing Zone (BEPZ) ang palisiyang walay welga sa “paraiso” sa mga langyawng kumpanya. Naglunsad og pangkinatibuk-ang welga niadtong Hulyo 31, 1981 ang mga mamumuo sa Ford Ensite Ltd, Mariveles Apparel Corp., Integrated Electronics Inc., Monasteria Knitting Inc., ug Mattel Phils Inc.

Sa Negros Occidental, nagwelga niadtong katapusan sa Enero 1982 ang kapin 1,000 ka mamumuo nga myembro sa National Federation of Sugar Workers sa Central Azucarera de La Carlota dihang mibalibad ang kumpanya nga ihatag kanila ang 13th month pay para sa miaging pipila ka tuig.

Dungan-dungan nga nagwelga niadtong Abril 16, 1984 ang mga mamumuo sa 120 ka pabrika sa Metro Manila aron batukan ang mga pasistang atake ug pagpanumpo sa mga welgista sa mga piketlayn. Sa parehong adlaw, liboan ka mamumuo ang nagmartsa sa lubong sa duha ka welgista sa Foamtex Industries nga gipatay niadtong Abril 7, 1984 samtang anaa sa piketlayn. Milapad ang welga sa Far Eastern University, Philex, Quezon Development Bank (sa Quezon ug walo ka sangay niini sa Laguna, Batangas ug Naga City), Milky Way Manufacturing ug Chemical Manufacturing. Samtang nag-absent sa ilang mga trabaho ang 5,000 ka mamumuo sa Meralco ug nagmartsa palibot sa ilang upisina sa Pasig.

Sa ikatulong higayon, miulbo ang malukpanong welga sa BEPZ niadtong Mayo 28, 1984. Gitambungan kini sa 15,000 ka mamumuo gikan sa 18 ka unyon. Nahitabo ang unang mga welga niadtong Hunyo 1982 ug Oktubre 1983.

Liboan ka mamumuo ang nagwelga sa 144 ka kumpanya sa Metro Manila niadtong Marso 10, 1984. Lakip dinhi ang Rubberworld-Adidas (6,900), Yupangco Cotton Mills (3,000), Dai-ichi (4,000) ug South Harbor (3,000).

Pagka-1986, labaw nga milambo ang kalihukang welga kung asa tibuok tuig kining lagsik nga nasusteni. Misaka ang ihap sa mga welga niadtong 1985 og 30% o 366 gikan 282 niadtong 1984. Dugang usab nga midaghan og 67% ka mamumuo ang misalmot sa mga welga, gikan 65,000 ngadto sa 109,000.

Niadtong Nobyembre 13, 1986 gidagit ug gipatay si Ka Rolando Olalia, tsirman sa Kilusang Mayo Uno (KMU) ug sa Partido ng Bayan, kauban ang unyonistang si Leonor Alay-ay. Mikabat sa tunga sa milyon ang nagmartsa nga mamumuo dihang gilubong silang Ka Lando niadtong Nobyembre 20, 1986. Isip pagbangutan, giparalisa sa 15,000 ka mamumuo ang 28 sa 31 ka kumpanya sa BEPZ.

Mikabat sa 200,000 ka mamumuo ang naglunsad og mga militanteng rali ug demonstrasyon sa Metro Manila ug uban pang sentrong syudad sa nasud aron saulugon ang makasaysayanong adlaw sa pamuo niadtong Mayo 1, 1989. Nagtapok sa Luneta Grandstand sa Maynila ang 130,000 ka mamumuo ilalum sa KMU. Kini usa sa pinakadakung protesta para sa makasaysayanong adlaw sa mga anakpawis nga nahimong timaan sa pagsugod sa pangkinatibuk-ang welga niadtong Mayo 26 hangtud 31, 1989. Gisalmutan kini sa 500 ka unyon sa Metro Manila, 57 ka kumpanya sa Central Luzon, partikular sa Bulacan ug Bataan, Southern Tagalog (11), Mindanao (69), Visayas (22) ug Northern Luzon (3).

Giparalisa sa tibuok nasud ang 700 ka kumpanya sa pagmanupaktura, transportasyon ug serbisyo, ug nawala ang 5 milyon ka adlaw-pamuo sa mga kapitalista. Milihok sila sa mga piketlayn atubangan sa mga pabrika, nagmartsa sa mga kalsada ug nagdemonstrasyon sa mga plasa ug atubangan sa Kongreso. Pangayo nila ang dugang nga ₱30 across-the-board sa inadlawan nga minimum nga suhulan sa tanang mamumuo.

Niadtong Mayo 30, 1989, nagsumite ang Kongreso og usa ka sugyot balaodnon nga naghatag og ₱25-₱20-₱15 umento sa minimum nga inadlawang suhulan. Tungod niini, napugos ang gubyerno nga aprubahan ang sugyot balaodnon luyo sa grabeng pagbabag sa mga langyaw ug lokal nga kapitalista ug sa papet nga rehimeng Aquino I.

Nakab-ot sa mga naghagong hut-ong ang ilang mga kalampusan tungod sa kakusog sa kalihukang welga!

 

Pagbalik-lantaw sa kalihukang welga niadtong dekada otsenta