Gikan ₱300 kada bulan, kapin ₱600 na ang ginabayarang kuryente ni Bechay, usa ka inahan sa District 1 sa Negros Occidental, niadtong Enero. Doble usab ang pagsaka sa presyo sa ginapalit niyang sibuyas, repolyo, bulad ug asukal kumpara sa miaging tuig. Misaka usab ang presyo sa ginapalit niyang 320-gramong pakete sa Bearbrand gikan sa ₱106 ngadto sa ₱130.

Sukwahi kini sa gipanghinambog sa Department of Trade and Industry nga unum ka bulan kunong wala nilihok ang presyo sa giprosesong pagkaon. Sukwahi usab kini sa giingon sa ahensya nga niadtong Pebrero 8 lamang nagsugod sa pagsaka ang presyo sa 70 ka batakang produkto sa presyong ₱0.45 hangtud ₱7.00 lamang.

Pagsaka usab sa singil sa kuryente ug tubig, ug presyo sa pagkaon ang reklamo sa mga taga- Bacolod City nga silang RJ, usa ka mamumuo sa konstruksyon, si Daki, usa ka tigpanukiduki, ug si Karmelita, usa ka vendor. “Daku gyud ang singil sa kuryente ug tubig,” asoy ni Karmelita. “Lisud kaayong i-badyet ang bugas, sud-an, ug pamilete kada adlaw.”

Niadtong Enero, misaka sa 12.1% ang implasyon sa Bacolod City, samtang 10.3% ang nataho sa rehiyon (Region VI) diin kini nahisakop. Ikaduha ka bulan nang nagtaho ang rehiyon sa pinakataas nga tantos sa tibuok nasud. Pinakataas ang pagsirit sa balayronon sa pabalay, kuryente, tubig, sugnod ug uban pa (15.1%), sunod ang transportasyon (14%). Nagpabilin usab nga taas ang implasyon sa pagkaon (11%).

Sulod sa 10 ka bulan, walay puas ang pagsaka sa implasyon sa rehiyon, gikan 3.3% niadtong Pebrero 2022 ngadto sa 10.5% niadtong Disyembre 2022. Sa maong panahon, walay gihimo ang mga lokal nga upisyal aron alibyuhan ang kalisud sa mga Negrosanon. Sama sa ginasangyaw sa mga upisyal sa ekonomiya ni Marcos Jr, gipakaminusan usab nila ang epekto sa taas nga balayrunon ug pagkunhod sa kita sa yanong katawhan.

Dugang pag-antus

Labaw nga dili sarang ang dugay nang ubos nga suhulan sa mga pamilya sa rehiyon. Sa kaso ni Juvy nga adunay unum ka anak, bisan unsay buhaton niya sa ₱130-₱150 nga kita sa iyang bana, dili niini kayang tubagon ang ₱450 nga pang inadlaw-adlaw nilang galastuhon. Dili usab matubag sa 4Ps ang maong kakulangon. Aron makasugakod, nangutang siya sa “lending” o microfinance. Labaw silang nalubong sa utang tungod sa taas kaayong interes nga ginasingil kanila.

Gawas sa “lending,” gapangutang usab sa ilang mga amo ang mga pamilya nina Dailyn, Jonel ug Hermegildo, mga mamumuong-panguma sa Kabankalan, Negros Occidental. Kulang kaayo ang kita nilang ₱200-₱250 sa ₱400-₱500 nga panginahanglan nila kada adlaw. Aron mabayran, nagtrabaho sila og mas dugay ug sa mas lapad nga tubuhan.

Dugang paantus sa mga mamumuong-panguma ang mga kalamidad ug operasyong militar sa ilang mga lugar. Dakung epekto kini kanila tungod kay dili sila makagawas ug makatrabaho. Adunay mga pamilya nga hangtud karon wala pa gihapon nakabarog gikan sa kadaut nga gibunga sa Bagyong Odette niadtong Disyembre 2021.

Walay dugang bisan piso

Ulahing gimando ang umento sa suhulan sa rehiyon niadtong Hunyo 2022. Dili tanan nga mga naga-empleyo nagsunod dinhi. “Bisan piso, walay giusbaw,” matud sa mga taga-Bacolod ug Kabankalan. Misaka og ₱100 ang pakyaw sa pagpanapas sa asawa ni Bechay apan kulang kaayo kini kumpara sa pagsaka sa mga presyo.

Gitakdang ₱450/adlaw ang minimum alang sa mga mamumuo, ug ₱410 alang sa mga mamumuo sa agrikultura sa rehiyon. Apan sa aktwal, nagdula lamang ang ilang inadlawan og ₱200. Sagad ₱100 kada adlaw usab ang kita sa mga anaa sa impormal nga sektor sama ni Karmelita.

Sa kwentada sa Ibon Foundation, anaa sa ₱981 niadtong Enero ang makabuhi nga suhulan sa rehiyon samtang anaa sa ₱1,163 alang sa National Capital Region. Tungod sa implasyon, ang tinuod nga bili sa gitakdang suhulan sa Western Visayas nga ₱450 anaa lamang sa ₱363.

Atubangan niini, gipanawagan sa mga Negrosanon ang hinanali nga pagpaubos sa presyo sa mga palaliton. “Paubsan ang singil sa kuryente ug tubig, ug patas-an ang suhulan!” singgit sa mga taga-Bacolod.

“Dugang nga trabaho,” matud kang Bechay. Kaugalingong yuta ug subsidyo sa produksyon usab ang nakitang solusyon sa mga taga-Kabankalan.