Misaka ang presyo sa asukal sa merkado apan walay pag-usab sa presyo sa tubo kada tonelada. Kini ang reklamo ni Tatay Torres, usa ka tapasero sa Tuy, Batangas. Usa siya sa masang dinaugdaug nga ginapuga sa mga agalong yutaan ug dagkung burgesya-kumprador nga nagakontrol ug nagpakatagbaw sa kita sa industriya sa asukal.

Sa Batangas, tubuhan ang kapinkun-kulang 60,000 ka ektarya sa yutang agrikultural, apan kapin 26,000 ka ektarya niini ang konsentrado sa 16 ka pamilya sa mga agalong yutaan. Anaa sa 1-3 ka ektarya lamang ang sagad nga gipanag-iyahan sa gagmayng mag-uuma ug nagaaryendo.

Kaylap ang pyudal ug semipyudal nga pagpahimulos gikan sa mano-mano nga pagtikad sa yuta aron tamnan og tubo hangtud makaabot kini sa asukarera. Nagatunhay ang sistemang “kasama” kung asa sagad 50-50 ang bahinay pati sa gasto sa produksyon tali sa mag-uuma ug asendero, o kaha sistemang buhisan kung asa ginatubag sa plantador o mag-uuma ang tanang gastos sa produksyon. Sagad usab nga ginabawal sa mga tubuhan ang pagtanum og ubang tanum nga makaon.

Kaylap ang pagpanglimbong sa mga asendero ug dagkung komersyante aron maghakop og mas dakung ganansya. Ginausab nila ang kwentada human mapagaling sa tubo, ginatikasan ang timbang pag-abot sa asukarera, ug ginamanipula ang presyo sa asukal. Ginapatas-an nila ang singil sa transportasyon, pagpagaling ug interes sa pautang. Sa sobrang kahakog, gihikaw kanila bisan ang dugus sa tubo nga tradisyon nang ginahatag sa mga pamilya sa mag-uuma ug mamumuo sa tubuhan.

Ang mga tapasero sama ni Tatay Torres ginaabangan sa mga asendero o plantador kada ting-ani nga usa ka beses lamang sa usa ka tuig. Langkub sa trabaho sa tapasero ang pagtapas o pagputol sa tubo, pagkarga, ug pagsansan sa tubo sa trak. Sagad, anaa sa 12-15 katawo ang usa ka grupo. Kaya nilang humanon ang pagtapas sa usa ka ektaryang yuta sulod sa usa ka semana. Mokabat sa 15 hangtud 30 ka tonelada ang gakaani nilang tubo kada ektarya.

Kontrolado sa mga asukarera nga modawat sa mga ginaaning tubo ang pagtakda sa presyo niini. Sa taas nga panahon, duha ang sentral sa Batangas: ang Central Azucarera de Don Pedro (CADP) sa Barangay Lumbangan, Nasugbu; ug ang Batangas Sugar Central, Inc. (BSCI) sa Barangay Caloocan, Balayan. Gipanag-iyahan sa dagkung burgesya-kumprador nga Roxas ang CADP ug pamilyang Dolor ang BSCI. Ginaproblema pa karon sa mga mag-uuma sa tubo ang pagsirado sa CADP tungod kay kaya lamang sa BSCI nga maggaling og 4,500 metriko toneladang (MT) tubo, kumpara sa CADP nga 12,000 MT kada adlaw. Apektado ang 4,584 ka mag-uuma sa pagsirado.

Sa kasamtangan, ₱250 kada tonelada ang palit sa asukarera. Sa maksimum nga ani nga 30 ka tonelada sa usa ka ektarya, mokabat sa ₱7,500 ang bayad sa usa ka grupo sa tapasero o ₱625 kada usa sa 12-katawong grupo. Ikibhang dinhi ang ₱20 kada tawo o labaw pa isip bayad sa kabo o lider sa mga trabahador. Sagad kauban ang mga kabo sa pagtapas. Busa mokita ang mga tapasero og ₱605 samtang ₱845 sa kabo sa kada usa ka ektarya.

Sa kagamay sa kita, doble-kayod sila aron makatapas sa mas lapad ug daghang tubuhan aron modaku ang matunol sa pamilya. Pagakibhangan pa kini sa ilang inutang nga gigasto para sa kaugalingon ug ilang pamilya. Sagad, ₱300 lamang o mas ubos pa sa matag ektarya ang maangkon nilang limpyong abot. Sa pag-ubos sa presyo sa asukal bunga sa pagbaha sa imported nga asukal, labaw nga mius-us ang suhulan sa mga tapasero. Aron hulipan ang kulang kaayong abot, nagpasuhol pa s laing trabaho si Tatay Torres ug uban pa niyang kabanay.

Sagad halos wala nay nahabilin kang Tatay Torres ug pugos niyang ginapaigoan ang kita aron adunay pangpalit sa mga batakang panginahanglan. Bisan asukal, dili na mapalit sa iyang pamilya. “Dili na nako maharot ang akong kape. Pait naman gyud,” mulo ni Tatay Torres. “Tanan tam-is karon, magmahal lakip ang mga pan.”

Panawagan ni Tatay Torres, ipataas sa mga sentral ang palit kada tonelada. “Sayod ang tawo nga mahal ang asukal! Motaas ang asukal, ang tonelada dili motaas.”

Salig usab si Tatay Torres nga pinaagi sa panaghiusa sa mga tapasero nga sama niya, duyog sa mga tag-iya sa gagmayng tubuhan ug nagaaryendo, kaya nilang ipakigbisog ang makatarunganong presyo sa tubo. “Kung walay magdala og tubo sa sentral, wala silay maangkong ganansya!” ingon ni Tatay.