Tumataas ang presyo ng asukal sa palengke subalit ang presyo ng tubo kada tonelada ay hindi nagbabago. Ito ang reklamo ni Tatay Torres, isang maggagapak sa Tuy, Batangas. Isa siya sa masang api na pinipiga ng mga panginoong maylupa’t malalaking burgesya-kumprador na kumokontrol at nagpapasasa sa kita ng industriya ng asukal.

Sa Batangas, humigit-kumulang 60,000 ektarya ng lupang agrikultural ay tubuhan, pero mahigit sa 26,000 ektarya nito ay konsentrado sa 16 pamilya ng mga panginoong maylupa. Nasa 1-3 ektarya lamang ang karaniwang pagmamay-ari ng maliliit na magsasaka at mga nag-aaryendo.

Laganap ang pyudal at malapyudal na pagsasamantala mula sa mano-manong paghahanda ng lupa para pagtamnan ng tubo hanggang makarating ito sa asukarera. Umiiral ang sistemang kasama kung saan kadalasang 50-50 ang hatian pati sa gastos sa produksyon sa pagitan ng magsasaka at asendero, o hindi kaya’y sistemang buwisan kung saan binabalikat ng plantador o magsasaka ang lahat ng gastos sa produksyon. Karaniwan ding ipinagbabawal sa mga tubuhan ang pagtatanim ng ibang halaman na makakain.

Talamak ang pandaraya ng mga asendero at malalaking komersyante para magkamal ng mas malaking tubo. Binabago nila ang kwentahan matapos magpa-ilo ng tubo, dinadaya ang timbang pagdating sa asukarera, at minamanipula ang presyuhan ng asukal. Tinataasan nila ang singil sa transportasyon, pagpapagiling at interes sa pautang. Sa sobrang kasakiman, ipinagkakait nila pati ang pulot na tradisyon nang ibinibigay sa mga pamilya ng magsasaka at manggagawa sa tubuhan.

Ang mga maggagapak tulad ni Tatay Torres ay inuupahan ng mga asendero o plantador tuwing anihan na isang beses lamang sa isang taon. Saklaw ng paggagapak ang paghahalabas o pagputol ng tubo, pagkakarga, at pagkakamada ng tubo sa trak. Kadalasan, nasa 12-15 katao ang isang grupo. Kaya nilang tapusin ang paggagapak sa isang ektaryang lupa sa loob ng isang linggo. Umaabot sa 15 hanggang 30 tonelada ang naaani nilang tubo kada ektarya.

Kontrolado ng mga asukarera na pinagdadalhan ng mga ginapak na tubo ang pagtatakda ng presyo nito. Sa matagal na panahon, dalawa ang sentral sa Batangas: ang Central Azucarera de Don Pedro (CADP) sa Barangay Lumbangan, Nasugbu; at ang Batangas Sugar Central, Inc. (BSCI) sa Barangay Caloocan, Balayan. Pag-aari ng malalaking burgesya-kumprador na Roxas ang CADP at pamilyang Dolor ang BSCI. Pinoproblema pa ngayon ng mga magsasaka ng tubo ang pagsasara ng CADP dahil kaya lamang mag-ilo ng 4,500 metriko toneladang (MT) tubo ng BSCI, kumpara sa CADP na 12,000 MT kada araw. Apektado ang 4,584 magsasaka sa pagsasara.

Ang bili ng asukarera sa kasalukuyan ay ₱250 kada tonelada. Sa maksimum na ani na 30 tonelada sa isang ektarya, aabot sa ₱7,500 ang bayad sa isang grupo ng maggagapak o ₱625 kada isa sa 12-kataong grupo. Ibabawas dito ang ₱20 kada tao o higit pa bilang bayad sa kabo o pinuno ng mga maghuhurnal. Karaniwang kasama ang mga kabo sa paggagapak. Kaya kikita ang mga maggagapak ng ₱605 habang ₱845 sa kabo sa kada isang ektarya.

Sa liit ng kita, doble-kayod sila para makapaggapak sa mas malawak at maraming tubuhan para lumaki ang maiuwi sa pamilya. Ikakaltas pa ang kanilang inutang para ipantustos sa sarili at kanilang pamilya. Kadalasan, ₱300 lamang o mas mababa pa bawat ektarya ang naiuuwi nilang malinis na kita. Sa pagbagsak ng presyo ng asukal bunsod ng pagbaha ng imported na asukal, lalong binarat ang sahod ng mga maggagapak. Upang punan ang lubhang kapos na kita, pumapasok sa iba pang trabaho upang magpaupa si Tatay Torres at iba pa niyang kapamilya.

Kadalasa’y halos wala nang natitira kay Tatay Torres at pagkakasyahin niya nang pilit ang kita para may pambili ng mga batayang pangangailangan. Kahit asukal, hindi na abot-kaya ng kanyang pamilya. “Hindi ko na nauubos ang kape ko, e. Mapait na,” daing ni Tatay Torres. “Lahat ng matatamis ngayon, pamamahalin kasama ang mga tinapay.”

Panawagan ni Tatay Torres, itaas ng mga sentral ang bayad kada tonelada. “Alam ng tao na mataas ang asukal, e! Tataas ang asukal, ang tonelada’y hindi nataas.”

Tiwala rin naman si Tatay Torres na mula sa pagkakaisa ng mga maggagapak na katulad niya, kasama ng mga may-ari ng maliliit na tubuhan at nag-aaryendo, kaya nilang ipaglaban ang makatwirang presyo ng tubo. “Kung walang magdadala ng tubo sa sentral, walang tutubuin ang mga iyan!” bwelta ni Tatay.