Ang katalagman sa pagdahili sa yuta niadtong Pebrero 6 sa Maco, Davao de Oro (kanhing Compostela Valley) ang pinakagrabe sa daghang trahedyang nahitabo sa Mindanao, ug sa Davao de Oro nga usa sa sentro sa mina sa Pilipinas, ug dili una sa gikalambigitan sa kumpanyang Apex Mining Corporation. Dugay nang mibarog ang katawhan sa tibuok rehiyon sa Davao, ug ang mga Lumad sa Mindanao batok sa dagku ug magun-ubong minahan.

Taliwala sa trahedya sa trangkahan niini, ug sukwahi sa peke nga pakigsimpatiya ug nagpakaarun-ingnong maayo, ni usa ka minuto wala gihunong sa Apex ang mga operasyon niini ug padayon nga giobligang magtrabaho ang nabilin nga mga mamumuo sa minahan.

Kasaysayan sa pagpanggun-ub ug pagpangawkaw

Nagsugod ang pagmina sa Apex sa yutang kabilin sa tribung Mansaka sa Maco niadtong 1976. Sama sa ubang lugar, wala lamang niini giguba ang ekolohiya sa kalasangan ug kayutaan, giguba usab niini ang tradisyunal nga panginabuhian ug kultura sa mga Mansaka. Sa misunod nga mga tuig, hinay-hinay niining napalayas ang mga Mansaka sa ilang mga komunidad, ug naulipon sila isip mga trabahante sa minahan o suportang sistema niini.

Bisan kaniadto, notoryus na kini sa ubos nga pasuhol ug dili luwas nga kundisyon sa pamuo. Nasuspinde ang operasyon niini niadtong 2000 human gisingil sa mga mamumuo. Mibalik kini sa dinagkung pagmina ilalum sa pagdumala sa mga langyawng kumpanyang Goldridge Mining Corporation (kumpanyang US), Viclode Mining Corporation, ug Mintricor Inc. niadtong 2003. Gipalit ang minahan sa Crew Gold (nga kanhing iya sa kumpanyang Canadian) niadtong 2009, nga nagbaligya usab sa ASVI (Malaysia) niadtong 2009. Niadtong 2013, gipalit kini sa Monte Oro ni Enrique Razon Jr ug sa iyang mga kasosyong kumprador.

Ang erya nga kasamtangang gimina sa Apex nakapailalum sa duha ka MPSA—MPSA-225-2005-XI nga milangkub sa 679.02 ektarya sa magkasikbit nga mga barangay nga Masara ug Teresa, ug MPSA-234-2007-XI nga langkub ang 1,558.53 ektarya sa magkasikbit nga barangay sa Masara, Mainit, Tagbaros, New Leyte, Elizalde ug New Barili sa Maco ug pipila ka bahin sa kasikbit nga lungsod sa Mabini. Niadtong 2023, labaw pang gipalapad sa kumpanya ang mga operasyon dihang gipalit niini ang Asia Alliance Mining Resources Corp. nga adunay permit aron minahon ang 20,000 ektarya sa Maco, Mabini ug Maragusan, tanan sa Davao de Oro.

Adunay 25 ka tuig, nga pwede pang palanaton og dugang 25 ka tuig, ang duha ka MPSA o hangtud 2030 ug 2032. Sa langkub sa duha ka MPSA pa lamang, gibanabanang makakuha og 1,250,000 onse nga bulawan. Niadtong 2022, mikabo ang kumpanya og ₱3.339 bilyong netong kita, nga mas daku og 316.1% kumpara sa 2021. Sa 2023, nakarekord kini og ₱2.3 bilyon nga netong kita sa unang siyam ka bulan pa lang.

Bugti sa pagkawkaw sa kinaiyanhong bahandi, gipabayad lamang sa reaksyunaryong estado ang kumpanya og 4% nga excise tax. Kanunay pa nga ginapalangan sa kumpanya ang paghatag sa mumho nga 1% nga obligasyon niini sa lokal nga gubyerno ug tribu. Human ang halos upat ka dekada, ang bugtong mapanghinambog sa Apex nga kontribusyon sa komunidad mao ang usa ka eskwelahan ug usa ka health center. Ang pabalay niini alang sa kaugalingong mamumuo gitukod pa uban sa usa ka non-government organization. Labaw pang makasisilag, nagpabiling usa sa pinakakabus sa nasud ang tribung Mansaka ug ulipon sa kaugalingon nilang yuta.

Matud sa pagtuon nga gihimo mismo sa kumpanya, ang eryang nalangkub sa minahan niini kanunay ginaulan, pinakagrabe sa tunga-tunga sa Nobyembre ug Pebrero. Humok ang yuta dinhi ug bulnerable ang mga buntod sa pagdahili. Nahimutang usab kini sa adunay fault line (tipak sa yuta), ug bulnerable sa linog. Sa lain pang pagtuon sa estado, gideklarang “geohazard” o peligroso nga lokasyon ang 80% sa Davao de Oro. Taliwala niini, wala lamang gipadayon, hinunua, gipasubsub pa sa Apex ang mga operasyon niini sa pagmina sa prubinsya.

Sa banabana sa mga grupong maki-kinaiyahan, daghang mga insidente sa pagdahili sa yuta ang wala na nataho. Gawas sa open-pit mining sa Apex, nagahimo ang kumpanya og mga tunel ilalum sa yuta. Ginayugyug niini ang yuta ug mga bato sa ilalum, nga labawng nagpataas sa posibilidad sa pagdahili sa dagkung tipak sa bukid.

Kasaysayan sa kabangis

Sama sa ubang lugar, kaluha sa pagmina ang kabangis sa Davao de Oro. Gilunsad dinhi sa magkasunod nga reaksyunaryong rehimen ang brutal nga kampanyang represyon ug militarisasyon sa tibuok komunidad sa Mansaka. Niadtong 2017, gisugdan sa dili moubos sa tulo ka batalyon sa AFP ang malukpanong pagpamomba gikan sa ere, pagpamig-ot sa mga sibilyan aron “mosurender,” pagpamatay sa mga lider-masa ug ordinaryong sibilyan, iligal nga pagpangaresto ug detensyon, ug uban pang pagpangabuso ug pagpamig-ot.

Tadtad ang prubinsya sa mga detatsment sa CAFGU ug kampo sa militar nga nagsilbing mga gwardya ug protektor sa mga operasyon sa mina. Nakakampo dinhi ang 66th IB nga nakapailalum sa kumand sa 10th ID. Taas ang listahan sa mga krimen sa gubat ug paglapas sa mga tawhanong katungod sa maong dibisyon dili lang sa rehiyon sa Davao apan bisan sa Bukidnon, Agusan del Sur ug Surigao del Sur.

Lakip sa mga biktima sa 66th IB si Marcelo Monterona, nga gipatay sa mga sundalo niadtong Enero 2014 atubangan sa iyang tindahan. Myembro si Monterona sa konseho sa Indug Katawhan, ang organisasyong nanguna sa pagpaningil sa Apex Mining sa kadaut nga dala niini sa mga komunidad sa mga mag-uuma ug Lumad. Niadtong 2013, natukmod sa organisasyon ang Apex nga magbayad og ₱3.6 milyon ug ayuhon ang nagubang mga imprastruktura human naigo ang ilang komunidad sa Bagyong Pablo.

Niadtong Abril 10, 2014, giatake sa mga Pulang manggugubat sa ilalum sa Bagong Hukbong Bayan-Southern Mindanao Region ang minahan sa Apex isip silot sa padayon nga pagpalapad sa mga underground ug open-pit mining niini. Kini taliwala sa balik-balik nga pahimangno sa rebolusyonaryong kalihukan sa malukpanong kadaut nga dala sa ekspansyon sa mina sa mga komunidad sa mga Lumad ug sa kinaiyahan.

Niining panahona, patraydor nga nagpalapad ang kumpanya sa nahabiling lasang sa Maco, nga gideklarang protektado sa rebolusyonaryong katawhan sa lugar. Lakip sa lain pang salaod sa Apex ang; 1) dili pagbayad og danyos sa mga biktima sa duha ka landslide niadtong 2007 ug 2008, 2) ubos nga suhulan ug arbitraryong pagsisante sa mga mamumuo niini, 3) pakyas nga pag-rehabilitate sa mga suba ug tulay sa Maco nga gisaad niini sa mga residente, ug 4) aktibong pagpondo sa mga operasyong kombat sa 9th IB nga nakadeploy kanhi sa prubinsya.

Gideklara sa militar niadtong 2022 nga “insurgency-free” ang Davao de Oro ug gisaulog kini sa dagkung kumpanya sa mina. Luyo niini, nagpabiling nakadeploy ang pipila ka batalyon sa AFP sa mga komunidad sa Lumad ug mga mamumuo aron sumpuon ang unsamang pagsukol sa katawhan. Atubangan sa padayon nga pagpamig-ot ug pagyatak sa katungod ug ilabina atubangan sa pagpasipala sa kinaiyahan, padayon nga nagdilaab ang kasingkasing sa katawhan nga mobarog ug mosukol.