Mula nang kinuyog ng mga yunit ng 3rd SFB at 75th IB ang Surigao del Sur noong 2020, dumami ang dumanas ng kalupitan ng militarisasyon at nabiktima ng pekeng pagpapasuko ng Armed Forces of the Philippines (AFP). Karamihan sa kanila ay mga Lumad.

Sa tabing ng Retooled Community Support Program (RCSP) at Enhanced Community Livelihood and Integration Program (E-CLIP), nagbabahay-bahay ang mga sundalo at pulis bitbit ang listahan ng mga target nila sa kampanyang pekeng pagpapasurender. Kahit pa hindi sila sinasampahan ng kaso, ang mga nasa listahan ay pinilit na “sumuko” at “magpakulong” sa kampo para “magpa-clear o malinis” ang kanilang mga pangalan. Pinangakuan silang “lalaya” rin sa loob ng tatlo hanggang anim na buwan matapos “malinis” ang kanilang pangalan. Ang mga hindi susuko ay pinagbantaang sasampahan ng kabi-kabilang kaso. Dahil sa takot, ilan ang napilitang “sumuko” at pumaloob sa “kwarantina” habang kunwa’y pinoproseso ang gawa-gawang mga kaso laban sa kanila.

Sa aktwal, ang “pagkakwarantina” ay iligal na pang-aaresto at detensyon sa mga indibidwal na iniuugnay sa armadong kilusan na arbitraryo at walang batayang itinuturing ng estado bilang “terorista.” Pinalalabas na “boluntaryo” ang kanilang pagsuko dahil walang naka-isyu na mandamyento de aresto laban sa kanila. Marami sa kanila ang hindi inihaharap sa korte, walang ligal na representasyon at pinagkakaitan ng ibang mga karapatan. Labag ang gayong pang-aaresto at pagkulong sa batayang mga karapatang sibil, at maging sa internasyunal na makataong batas.

Sa kabilang banda, ang mga pekeng pagpapasurender, iligal at sikretong pang-aaresto at detensyon ay pagsasapraktika sa pasistang Anti-Terror Law. Pinahihintulutan ng batas na ito ang arbitraryong paglilista ng sinuman bilang mga “terorista,” at ang pag-aresto at pagkulong sa kanila nang lampas 24-oras nang walang malinaw na kaso.

Palabigasan ng militar

Malaking pasanin ang iskemang ito sa mga magsasakang biktima dahil kinakailangan nilang magpyansa sa mga gawa-gawang kaso. Marami sa kanila ang napipilitang magbenta ng kanilang mga lupa at mangutang nang may mataas na interes upang makalikom ng pyansang mula sa karaniwang ₱30,000 hanggang ₱120,000.

Kahit nakabayad na sila ng pyansa, hindi pa rin natapos ang kanilang kalbaryo. Dagdag pahirap sa kanila ang pamumwersa ng militar na ipagkanulo nila ang kanilang mga kasama at lider, tiktikan ang mga pinaghihinalaang umuugnay sa BHB, at iulat kung may nakikita silang mga palatandaan o kampo ng BHB.

Ang ibang biktima na sinampahan ng gawa-gawang mga kasong kriminal tulad ng pagpatay at bigong pagpatay ay inililipat sa provincial o city jail, kung saan walang katiyakang sila’y makalalaya pa.

Ginawa ring palabigasan ng mga upisyal ng AFP at PNP ang nakatakdang ayudang pinansya para sa mga “surenderi” sa ilalim ng E-CLIP. Wala ni isang sentimo silang natanggap mula sa programang ito. Mas maraming ikinukulong ang mga sundalo na magsasaka, mas marami silang naibubulsa.

Layunin ng iligal na mga pang-aaresto at detensyon ang pahinain ang mahigpit na pagkakaisa ng mamamayan sa Surigao del Sur at tuldukan ang kanilang tatlong dekadang pagsagka at paglaban sa pagpasok ng mga logging concession at dayuhang kumpanya sa pagmimina na matagal nang naglalaway sa likas na yamang kinakanlong ng kanilang mga lupaing ninuno.