Ang mais ang ikaduha sa pinakaimportante nga basehan nga produksyon pang-agrikultura nga ginaprodyus kag ginakonsumo sa pungsod masunod sa bugas. Indi lang ini ginakonsumo sang tawo, importante nga sangkap ini sa pagsagod sang hayop bilang pagkaon kag sa pagmanupaktura sang iban nga pagkaon. Sa pihak sini, sistematiko nga ginapabay-an sang reaksyunaryong estado ang produksyon sang mais. Nagahina ang lokal nga produksyon kag nagadaku ang pagsalig sa importasyon. Lapnagon nga pagkaputo ang ginaantus sang mga mangunguma bangud sa pagpanonto. Imbes nga buligan, ginaduso pa ang todo nga pag-import sang produkto.

Sa idalom sang rehimeng Duterte, nagapabilin nga manubo ang presyo sang pagbakal sang mais halin sa mga mangunguma bisan pa tuig-tuig nagasaka ang abereyds nga presyo sang mais sa lokal nga merkado. Halin 2016 tubtob 2020, nagtaas sang 32% ang presyo sang kada kilo sang puti nga mais o halin ₱22.77 pakadto ₱30.15. Ini samtang nagbagsak ang presyo sa pagbakal sini sa mga mangunguma sang ₱0.27 halin ₱12.30 pakadto ₱12.03. Nagtaas man sang 13% ang presyo sang dalag nga mais halin ₱20.36 pakadto ₱22.97, pero 2% lang ang gintaas sang presyo sa pagbakal sini sa mga mangunguma halin ₱11.78 pakadto ₱12.

Ang puti nga mais masami ginagaling kag ginakonsumo bilang sal-i sa kan-on, o indi gani ginaproseso pakadto sa cornstarch, kornik kag binatog (linaga nga mais). Ang dalag nga mais esensyal nga sangkap sa paghimo sang pagkaon sang baboy, manok kag isda, kag ginagamit man sa paghimo sang kornik. Sa abereyds, ang kada Pilipino nagakonsumo sang 15 kilo sang puti nga mais kada tuig. Mas mataas ang abereyds nga konsumo kada tuig sang mga residente sa mga rehiyon sang Zamboanga Peninsula (159 kilo), Northern Mindanao (45 kilo), Davao (41 kilo) kag Central Visayas (37 kilo) kon sa diin nagaserbi ini nga kan-on adlaw-adlaw.

Ginatantya nga masobra 500,000 mangunguma ang mayor nagasalig sa pagtanom sang mais. Sang 2020, masobra 8.1 milyon metriko tonelada (MT) sang mais sa kabilugan ang naprodyus sa pungsod. Sa bolyum nga ini, ara sa 60% ang ginproseso bilang pagkaon sang hayop. Nagalab-ot sa 2.5 milyon ektarya ang kabilugan nga sakup sang mga talamnan sang mais sa bilog nga pungsod. Pinakamalapad diri ang sa mga prubinsya sang Isabela (1.1 milyon MT) kag Bukidnon (0.8 milyon MT). Gagmayan kag lapta-lapta ang mga maisan. Ang abereyds nga lapad sang mga ini 1.3 ektarya lang.

Bisan lapta-lapta, ang produksyon sang dalag nga mais dominado kag kontrolado sang apat ka daku nga kumpanya nga nagaprodyus sang pagkaon sang hayop: ang B-MEG sang San Miguel Foods Incorporated sang kapitalista nga si Ramon Ang, Univet Nutrition and Animal Healthcare Company sang pamilya Campos, Pilmico Foods Corporations sang pamilya Aboitiz, kag Universal Robina Corporation sang pamilya Gokongwei. Masami nagatukod ang mga kumpanya nga ini sang mga planta sa mga erya kon sa diin nakakonsentrar ang madamo nga maisan. Lakip diri ang mga prubinsya sang Isabela, Bukidnon kag South Cotabato nga nagaprodyus sang 45% sang kabilugan nga bolyum sang dalag nga mais sa pungsod. Ang mga kumpanya nga ini ang nagatalana sang presyo sa pagbakal sang produkto sang mga mangunguma, kag iban pang mga rekisito sa pagbakal pareho sang resiko. Pinakadaku sa mga kumpanya nga ini ang B-MEG nga nagakontrol sa 25% sang kabilugan nga baligyaanay sang mga pagkaon sa hayop sa bilog nga pungsod.

Sa idalom ni Duterte, nagdaku sang gamay ang bolyum sang imported nga mais, pangunahon halin sa mga pungsod sang ASEAN kag US. Halin 2016, nagtaas halin 10% pakadto 12% sang 2018 ang kabilugan nga bahin sang imported nga mais sa lokal nga balaligyaan. Pinakadaku diri naghalin sa Indonesia (25%), Thailand (23%) kag US (21%). Sa abereyds, ginatantya nga 580,000 MT nga dalag nga mais ang ginaimport sang pungsod kada tuig.

Labing magadaku ang kontrol sang mga dumuluong nga korporasyon sa lokal nga industriya sang mais kon tugutan ang ginaproponer nga hagna sang American Chamber of Commerce in the Philippines kag European Chamber of Commerce of the Philippines nga Rice and Corn Industry Liberalization Act. Ginaduso ini sa Senado sang tsirman sang Senate Committee on Agriculture and Food nga si Sen. Cynthia Villar. Tuyo sang ginaproponer nga layi nga pahanugutan ang mga kumpanya nga 100% panag-iyahan sang mga dumuluong sa kumpanya nga nagaproseso sang mais sa pungsod. Madumduman nga si Villar man ang awtor sang Rice Liberalization Law nga nagresulta sa pagbaha sang imported nga bugas sa lokal nga merkado kag malaparan nga pagkaputo sang mga mangunguma sang palay.

Nagaatubang subong ang mga mangunguma sang mais sa malaparan nga pagkaputo dulot sang padayon nga pagpanghalit sang African Swine Fever. Suno sa report sang Global Agricultural Information Network, ginalauman nga magatibusok sa 2.4% ang kabilugan nga produksyon sang mais sa pungsod padulong sa 8 milyon MT dulot sang paglapnag sang bayrus, pangunahon sa Luzon, nga nagresulta sa pagnubo sang konsumo kag demand sa pagkaon sa mga baboy.