Ang Agosto 9 mao ang Pangkalibutang Adlaw sa Katutubong Katawhan, matud sa United Nations. Ginadumdum ang maong adlaw sa mga nasudnong minorya sa Pilipinas nga walay hunong nga nakigbisog alang sa ilang yuta ug mga katungod. Lakip dinhi ang mga Lumad sa Far South Mindanao nga nakasinati sa deka-dekadang pagpang-atake, ilabina ilalum sa balaod militar ni Ferdinand Marcos Sr.

Sukad dekada 1950, nahitabo ang pinakagrabeng pagkaguba sa kalasangan sa habagatang Mindanao. Kaylap ang pagpangawkaw sa mga langyawng kumpanya tungod sa Parity Law nga naghatag og katungod sa US ug uban pang imperyalistang kumpanya nga pahimuslan ang kinaiyanhong bahandi sa Pilipinas. Gigamit sa mga kumpanya ang papet nga estado ug reaksyunaryong militar aron palayason ang mga Lumad ug ilugon ang abundang bahandi sa ilang mga yuta. Kini usab ang nagtukmod sa mga lumad nga maglunsad og mga armado ug dili armadong pag-alsa aron panalipdan ang ilang mga komunidad.

Mikaylap niadtong dekada 1950 ug 1960 ang mga pagnag-alsa batok sa pagpangtroso, pagpalapad sa mga rantso ug pagpangilog og yuta sa ilang lokal nga burukrata sa Sarangani ug South Cotabato. Sa Davao del Sur, gipalayas sa mga Klagan sa Malita si Capt. Villamor, usa ka upisyal sa sundalong Amerikano nga nangilog og yuta ug nagpahimulos sa mga Lumad.

Aron panalipdan ang interes sa dagkung negosyo, naglunsad ang Philippine Constabulary og malukpanong operasyon sa Malungon, Tampakan ug mga lugar palibot sa Mt. Matutum sa pagsugod sa dekada 1960. Tungod sa nagkagrabeng kaguliyang wala namatikdan sa katawhan ang pagsulod sa Dole Philippines sa Polomolok, Tupi ug Mt. Matutum niadtong 1963. Kaniadtong higayuna, kapin 200 ka mga lumad nga mibabag sa plantasyon ang gipatay sa mga sundalo ug paramilitar nga nagdepensa sa kumpanya.

Naglunsad ang US ug Japan sa ilang tagsatagsang eksplorasyon sa petrolyo ug puthaw sa ilang lugar sa Maasin ug Alabel niadtong 1965 ug 1968. Pag-abot sa 1969, gisugdan na sa Sierra Madre Corporation, usa ka kumpanyang Amerikano, ang operasyon niini. Apan gisuklan kini sa mga B’laan maong napugos kining miatras human ang duha ka tuig.

Sa ulahing mga tuig sa dekada 1960, nagpatigbabaw ang armadong pag-alsa sa mga B’laan sa Kyumad, Alabel ug misubsub ang mga pag-atake sa mga rantso. Sa tinguhang pahilumon kini, nakigdayalogo si Ferdinand Marcos Sr sa mga lider sa panag-alsa niadtong 1971. Gisaad kanila sa gubyerno nga ihatag ang ilang pangayo nga ilhon ang yutang kabilin sa Kyumad sa kundisyong magpailalum ang tribu sa programa sa Presidential Assistance for National Minorities o Panamin.


Kabangis ug pagpanglingla

Gidungan ni Marcos ang subsub nga armadong pag-atake ug Panamin para inyutralisa ang panag-alsa sa mga katawhang minorya. Gituboy ni Marcos isip pangulo sa ahensya ang iyang kroning si Manuel “Manda” Elizalde.

Nahimong kontrobersyal si Elizalde ug ang Panamin sa mga programa niini sa komunidad sa T’boli sa South Cotabato. Human gideklara ni Marcos ang Kematu isip kabahin sa 5,224 ektaryang langkub sa Tagabili Reservation, gitukod dinhi ni Elizalde ang sentro sa operasyon sa ahensya. Apan sa wala madugay, gisugdan na ang operasyon sa mina sa Kematu sa panagkunsabuhay sa Marcos-Elizalde ug sa pipila ka mga lider sa tribu.

Niadtong 1971, gitay-og nilang Marcos ug Elizalde ang tibuok kalibutan sa “pagkadiskubre” kuno sa usa ka grupo sa “Stone Age people” nga nanimuyo sa usa ka langub sa bukid sa Tasaday sa Lake Sebu, South Cotabato. Dihadihang gideklara ang pagtagana og 19,000 ka ektarya isip Tasaday Reservation aron protektahan kuno ang “tribung Tasaday.”

Apan sa kadugayan, nabutyag ang mga bakak sa rehimen ug pagpakaarun-ingnon niining makitawhanon. Migawas nga usa lamang ka pulitikanhong maniobra ang “pagkadiskubre” sa Tasaday aron luwason ang imahe ni Marcos. Gigamit usab ang pagtukod sa mga reserbasyon aron masiguro sa pundok nilang Marcos ug Elizalde nga sila lang ang makapahimulos sa mga kinaiyanhong bahandi ug nahabiling kalasangan sa yutang kabilin. (Sa mosunod nga isyu: Mga nagmadaugong pagsukol sa mga Lumad panahon sa balaod militar.)