Ginasulong subong sang San Miguel Energy Corporation (SMEC) ang pagmina sini sang karbon sa Barangay Ned, Lake Sebu sa prubinsya sang South Cotabato. Ginapilit sang kumpanya ang operasyon pagkatapos ang masobra isa ka dekada nga pag-untat sini bangud sa mabaskog nga pagpamatuk sang pumuluyo kag pagdumili sang open-pit mining sa lugar. Naglunsar ang militar sang nakapokus nga operasyon samtang ginapaandaman ang mga residente nga nagakontra diri para siguruhon nga magpadayon ang operasyon.

Ang proyekto nga karbon sa Daguma

Makita sa may dulunan sang mga probinsya sang South Cotabato, Sultan Kudarat, kag Sarangani sa Daguma Range ang isa sa pinakadaku nga mina sang karbon sa bilog nga pungsod. May kabilugan nga lapad ini nga 36,000 ektarya kag ginatantya nga magalab-ot sa 328 milyon metriko tonelada ang angkon nga reserba. Sakop sini ang ansestral nga duta sang mga Lumad nga T’boli kag Dulangan-Manobo kag malapad nga katalunan nga ginateneran sang Philippine eagle kag mga endemiko nga hayop kag tanom. Daku nga bahin sang mina ang ara sa teritoryo sang Ned, isa ka agrikultural nga barangay nga may lapad nga 42,000 ektarya kag populasyon nga mas o menus sa 19,000.

Anom nga mga kumpanya ang ginpahanugutan sang Department of Environment and Natural Resources (DENR) sang mga konsesyon sa amo nga mina. Apang ang Daguma Agro Minerals Inc., Sultan Energy Philippines Corp., kag Bonanza Energy Resources Inc. lang ang may aprubado nga aplikasyon para sa produksyon kag pagpauswag. Sang 2010 ginbakal sang SMEC ang amo nga mga konsesyon nga may kabilugan nga lapad nga 17,000 ektarya. Kaangut sini plano man sang SMEC nga magtukod sang kaugalingon nga planta pang-enerhiya sa probinsya (mine-mouth power plant).

Napaslawan sadto ang kumpanya nga umpisahan ang operasyon bangud sa mabaskog nga pagpamatuk sang malapad nga pumuluyo. Militarisasyon ang ginsabat sang estado sa lapnagon nga pagpamatuk nga naglab-ot sa pagmasaker sang walo ka Lumad sang Disyembre 3, 2017. Sang Disyembre 2018 dalayon nga ginbasura sang Sangguniang Panlalawigan sang South Cotabato ang permiso para sa operasyon sang mina.

Apang sang nagligad nga tuig ginbaliskad sang konseho ang nauna nga desisyon. Rason sini, ang pagmina kuno ang magalubad sa nagapadayon nga duna nga pagkasunog sang karbon nga nagaresulta sa “burning ground” kag pagtuhaw sang mga “tension cracks” o mga litik-litik sa duta. Madugay na nga problema sa Ned ang kombustyon bangud sa malain nga epekto sini sa baga kag ikaayong lawas kag padayon nga pagkaguba sang mga kalsada kag pagtiphag sang duta sa pila ka mga komunidad.

Nag-agum sang mga pagpakamalaut ang pagbaliskad nga ini bangud sa pagbale-wala sa labi nga mas daku nga mga problema sa katilingban kag ekolohiya nga igadulot sang pagmina sang karbon. Mayor nga direktang epekto sini ang dislokasyon sang mga Lumad kag mangunguma sa lugar, pagkawasak sang kapalibutan, kag lapnagon nga kabudlayan kag gutom.

Polusyon kag kahalitan

Suno sa kumpanya, ginatantya nga ara sa 180 milyon metriko tonelada sang karbon ang makuha sa ila nga minahan. Magalab-ot man sa 100 ektarya ang panugod nga minahon nila sa unang lima ka tuig sang operasyon.

“Strip mining” kag indi “open pit” ang sistema nga gamiton sa proyekto, palusot sang SMEC. Lain man ang teknika sang duha, pareho ini nga “surface mining” kag pareho man ini nga magdulot sang malapad kag indi mapanag-uli nga halit sa kapalibutan kag pangabuhian sang pumuluyo.

Lignite coal o ang ginatawag nga brown coal nga pinakamanubo nga klase sang karbon ang minahon sang SMEC. Bangud sa tapok nga kinaiya sang brown coal indi ini makapasar pang-eksport. Bisan pa man, lapnagon ang paggamit diri sa mga mine-mouth power plant sa bilog nga kalibutan. Ginakabig man ang brown coal bilang pinakamahigko nga klase sang karbon bangud sa tuman kataas nga carbon dioxide nga ginabuga sa kombustyon bunga sang mataas nga moisture content (may unod nga tubig) kag manubo nga energy density (makuha nga enerhiya) sini.

Maluwas sa malala nga polusyon sa hangin ginakabalak-an man sang mga nagapamatuk ang kontaminasyon sa mga tubigan kag pagkaguba sang alagyan sang tubig halin sa mga suba sang Kabulnan kag Allah. Ang Kabulnan nagailig pakadto sa Liguasan Marsh nga isa ka importante nga ginakuhaan sang isda. Samtang ang Allah River pangunahon ginahalinan sang irigasyon sang malapad nga kadutaan agrikultural sa South Cotabato kag Sultan Kudarat.

Minilyon nga pumuluyo sang Mindanao ang sigurado nga magaantus sa tuman kalain nga epekto sang mina. Ang mabaskog nga igo sang bagyo Paeng sa Maguindanao isa lang ka paandam nga mas malala nga pagkawasak ang mahimo nga matabo sa nabagatnan sentral Mindanao kon maguba ang nabilin nga katalunan sa Daguma.

Pagpamigos sang militar

Para masiguro nga magapadayon ang ila operasyon mas ginapabaskog sang SMEC ang ila armadong pwersa para kugmaton ang mga nagakontra sa proyekto. Ginarason nila ang kuno pamahog nga pagpamomba sa ila nga planta para pangayuon ang proteksyon sang militar. Ginaakusar man sang mga tagasakdag sang kumpanya nga mga “rebelde” o tagasuporta sang mga “terorista” ang mga nagapamatuk.

Sang Hulyo gintukod kag ginpahulag sang 6th ID-Joint Task Force Central ang Task Force Bangis. Gintumod ang mga lugar nga sakup kag nagapalibot sa mina bilang mga erya nga pagahulagan sini. Ini kuno ang magatum-ok sa pagpusa sa mga pwersa sang BHB nga nagahulag sa lugar. Katuyuan kuno sini nga tapuson ang insurhensya kag “terorismo” para malab-ot ang “kauswagan.”

Ginkakibot sang mga residente, nga kadungan sang nakapokus nga operasyon militar sang TF Bangis, sunod-sunod ang pag-abot sang dalagku nga makinarya kag nagadali sa operasyon sang kumpanya. Madamo nga mangunguma ang napilitan nga ibaligya ang ila duta sa balor nga ₱80,000 lang ang kada ektarya. Ginatos nga mga pamilya ang ginpahalin sa ila ginapuy-an kag ginpangakuan sang relokasyon kag ayuda.

Sa tunga sini liwat nga ginpanawagan sang mga residente nga Lumad kag setler nga untaton ang pagmina kag pangapinan ang duta kag kapalibutan. Nag-agum man ini sang malapad nga suporta sang mga pumuluyo sa South Cotabato kag kaiping nga mga prubinsya. Isa ka kampanya ang ginahimo sang pumuluyo para batuan ang proyektong karbon sang SMEC. Sang Oktubre 5, katuwang sang pumuluyo ang mga Archdiocese sang Marbel (Koronadal) kag Cotabato sa paglunsar sang petisyon para sa pagpauntat sang amo nga mina.