Sentro sa kantyaw sa mga Pilipino niining milabayng semana ang “bulawanong sibuyas” tungod sa taas nga presyo niini ug sa uban pang palaliton sa merkado. Apan gitin-aw sa mga mag-uuma sa sibuyas sa Nueva Ecija, wala sila nakapahimulos sa daw pang-milyunaryong presyo niini, ug sa kamatuoran nalubong pa sila sa utang. Sama nila, ingon niini usab ang kahimtang sa mga mag-uuma sa patatas sa Benguet.

Niadtong Setyembre, anaa sa ₱109.84 kada kilo ang presyo sa patatas sa Pilipinas. Dili man kini ang pinakamahal sa tibuok kalibutan sama sa sibuyas, mas taas pa gihapon kini sa palit nga ₱30 kada kilo gikan sa mag-uuma. Mao usab ang kaso sa repolyo, nga ₱300 ang baligya kada kilo, apan ginapalit lamang og ₱50 kada kilo sa mag-uuma.

Usa niini nga mga mag-uuma (o hardinero) si Jeremy, nga nagatanum og patatas sa kaugalingong 2,500 metro-kwadradong yuta o 1/4 sa ektaryang yuta uban ang iyang unum ka igsoon. Ginabagsak nila ang ilang ani sa Nueva Vizcaya Trading Post, nga upat ka oras ang gilay-on gikan sa ilang lugar.

Tulo ka bulan ang gidugayon sa isa ka siklo sa pagtanum og patatas. Sa kaso ni Jeremy, nakapanghulam siya og traktora sa ilang uyoan maong dili na siya mogasto pa sa abang. Migasto siya og pang-gasolina (₱1,360) ug gisuhulan niya ang opereytor para sa tulo ka adlaw nga trabaho (₱3,000). Sa kantidad nga ₱70 kada kilo, ₱28,000 ang gigastos niya para sa 400 kilos nga semilya sa patatas. Nakadepende ang paglabong sa patatas sa abono ug pestisidyo mao nga dakung bahin sa iyang pondo ang ipalit og iti sa manok (₱7,200) ug urea (₱10,000), ug lain-laing kahon ug pakete sa mga kemikal nga pang-spray. Sa kinatibuk-an moabot sa ₱39,700 ang gastos para sa abono ug pestisidyo.

Niining tuiga, dakung paantus kay Jeremy ug susama niyang hardinero ang pagsaka sa presyo sa urea gikan ₱1,200 ngadto sa ₱2,400, pagsaka sa presyo sa gasolina, lakip na usab ang pagtaas sa mga presyo sa mga palaliton. Gawas pa kini sa daan nang labad sa ulo nga walay pugong nga importasyon ug ismagling sa mga gulay ug uban pang agrikultural nga produkto (kasagaran gikan sa mga nasud nga anaay subsidyo sa gubyerno ang produksyong pang-agrikultura) nga labaw pang mibira paubos sa presyo sa pagpalit sa patatas gikan kanila.

Sa kinatibuk-an, moabot og ₱167,060 ang gasto ni Jeremy kada siklo sa tingtanum. Kinadak-ang bahin niini ang ₱86,260 nga gasto para sa farm inputs nga kadaghanan imported. Anaa sa ₱21,000 ang gasto niya alang sa transportasyon ug dugang nga ₱4,500 para sa uban pang bayronon sa pagbyahe sa produkto (toll fee, parking fee ug uban pa). Ang 10% sa iyahang kinatibuk-ang kita ipadaplin isip bayad sa interes sa iyahang utang.

Sa iyahang kalkulasyon, anaa sa ₱7,300 ang kantidad nga nagamit sa kusog-pamuo (tigpasuhol ug kapamilya) para sa tibuok siklo—gikan sa pag-ugmad sa yuta, pagtanum, paghakot sa iti sa manok, matag duha ka adlaw nga pag-spray og pestisidyo, pag-ani hangtud deliberi.

Sa presyong ₱30 kada kilo, nabaligya ni Jeremy ang naaning 6,000 ka kilo nga patatas og ₱180,000. Kuhaan sa tanang gastos, ₱12,940 lang ang nahabilin kaniya, o katugbang sa ₱143.78 kada adlaw. Wala pa kiniy katunga sa gitakdang ₱300 nga minimum nga suhulan sa rehiyon, ug 13% lamang sa ₱1,100 nga makabuhing inadlawan.

Kada tuig, sigurado ang pagtaas sa gasto sa produksyon sa mga hardinero samtang depende sa panahon ug sa kapritso sa komersyante ang presyo sa ilahang ani.

Sa panahong alkansi kaayo ang pagbaligya sa ilahang ani, nabuhi si Jeremy ug iyahang isigka-hardinero sa sistemang mutwal nga pagtinabangay nga gitawag og “ub-ubbo” o kooperasyon nga walay bugti nga kwarta. Libre nilang ginatampo ang ilahang kusog-pamuo sa isigka-hardinero baylo sa kusog-pamuo usab sa uban sa ilahang umahan.

Makapatambok man sa kasing-kasing ang ilahang panag-tinabangay, dili niini matago ang pag-antus ug kalisud nila ug sa ilahang mga pamilya. Samtang napugos sila nga ipaigo ang gamayng kita, nagpakatagbaw sa tubo ang mga kumpanyang multinasyunal nga nagabaligya og mahal kaayong mga farm input, usurerong nagahuthot og taas kaayong interes, mga komersyanteng namintaha sa ilahang ani ug gubyernong nagaduso sa importasyon nga labaw pang nagabira sa presyo sa mga produktong agrikultural.

Para sa tibuok nga sugilanon sa mga hardinero sa patatas sa Ifugao, basaha ang “Ang pakikipagsapalaran ni Jeremy Hardinero” sa www.philippinerevolution.nu.