Naila sa mahalong presko ug de-latang mga produkto sa prutas ang tatak nga Dole. Sangkap kini sa mga paboritong handa matag Pasko ug mga espesyal nga okasyon. Mikita ang maong multinasyunal nga kumpanya og binilyong dolyar gikan sa lokal nga merkado ug ginaeksport niining preskong prutas kada tuig. Apan ang maong kita naggikan sa yutang giilog ngadto sa mga mag-uuma ug sa hago ug sakripisyo sa liboan ka mamumuong Pilipino nga ubos ang suhulan ug ginahikawan niini og disenteng panginabuhi. Alang kanila, pait ang Pasko ug bag-ong tuig.

Ang monopolyong Dole

Ginaila ang Dole nga usa sa pinakadakung eksporter sa mga produktong prutas sa tibuok kalibutan. Mikita kini og $6.5 bilyon niadtong 2021. Nahimutang ang pinakalapad nga operasyon niini sa South Cotabato nga nagsugod unum ka dekada na ang milabay. Sa likod sa padayon nga pagdaku sa kumpanya, ang madaugdaugon ug mapahimuslanong pagpangilog niini sa yuta ug pagpuga sa supertubo sa liboan niining mamumuo.

Sa datos niadtong 2020, anaa sa 20,000 ka mamumuo ang ginaempleyo sa Dolefil sa Polomolok, South Cotabato, 52% sa kinatibuk-ang ihap nga 38,500 mamumuo sa Dole Plc sa tibuok kalibutan. Kapinkun-kulang 7,000 lamang kanila ang regular nga ginaempleyo sa kumpanya. Sa milabayng mga tuig, padayon pa ang pagpanangtang sa kumpanya sa mga regular nga mamumuo sa rasong “gakalugi” ang mga operasyon niini. Bisan pa man, gipanghimakak kini sa padayon nga pag-empleyo sa kumpanya og mga kontraktwal.


Pagpahimulos ug pagpangdaugdaug sa mga mamumuo

Adunay mga mamumuo nga 10 ka tuig nang nagtrabaho sa kumpanya apan dili pa gihapon regular ang istatus. Kini tungod kay nakapailalum sila sa usa ka kooperatiba sa pamuo nga adunay kontrata sa Dolefil. Gadawat lamang sila og ₱340.00 nga inadlawan—mas ubos og 8% kumpara sa ubos usab nga suhulan sa regular nga mga mamumuong nagadawat og minimum (₱368 kada adlaw sa Socsksargen).

Kasosyo sa Dolefil ang mga kooperatiba sa pamuo sa pagrekluta ug pagdumala sa mga mamumuong kontraktwal ug seasonal. Pinaagi niini, sistematikong nakalikay ang kumpanya sa mga obligasyon sa hustong suhulan, paghatag og mga benepisyo ug katungod sa pag-unyon.

Gawas sa mga kontraktwal aduna usay mga mamumuo sama sa mga picker (mamumupu) ug tigrelyebo nga “ginaempleyo” sa mga kooperatiba. Nagadawat sila og pinakaubos nga suhulan sa tanang mga mamumuo. Halos tulo o upat ka adlaw lamang ang ilang trabaho. Nakapailalum sila sa kahimtang nga pakyawan ug ginakibhangan pa sa kooperatiba ang suhol nila. Sagad ₱700 lamang ang gakadawat nila kada tingsuhol.

Dili makareklamo ang mga mamumuo tungod kay wala silay kasiguruhan sa trabaho. Pipila sa gireklamo nila ang dili pag-entrega sa ilang mga kontribusyon sa SSS, Philhealth ug Pag-ibig, ug peligro sa panglawas nga mga kondisyon sa pamuo. Pugos usab nga ginapatrabaho ang mga harvester bisan ulan aron abton ang taas nga kota. Nahimutang sila sa makahilong mga kemikal.


Pamaskong implasyon ug krisis

Sa milabayng Pasko, bisan wala pa nadawat sa mga mamumuo ang ilang 13th month pay ug bonus, nagasto na nila kini sa ilang mga hunahuna. Usa dinhi si Boyet, usa ka kontraktwal nga mamumuo. Nakagahin na para sa bayrunon sa eskwelahan ug gamit pang-eskwela ang bahin niini. Aduna usay gitagana sa pagbayad sa utang. Tungod kausa lamang sa usa ka tuig, plano niyang maghanda og lami nga pagkaon para sa iyang mga anak pang-noche buena.

Apan tungod sa taas kaayong mga presyo sa mga palaliton, kulang ang suhol ug bonus ni Boyet ug sa susama niyang mamumuo sa kumpanya. Usa sa mga kauban niyang mamumuo ang napugos nga ibaligya ang mga regalong de-lata sa kumpanya, bisan hugot kining gibawal, aron makadugang sa panggasto sa panimalay.

Aron siguradong adunay ihanda sa noche buena nangutang usa sila og karne nga pagahulughulogan ug pagabayran sa sunod sweldo. Dugang kini sa tibuok tuig na nga nagpatong-patong nga mga utang tungod sa kulang kaayong suhulan. Sagad, gakapugos silang iprenda ang ilang ATM card sa mga usurero sa Polomolok aron makasugakod sa taas kaayong gasto sa panginabuhi.