Sa pagdumdum bag-o lang sa ika-125 nga katuigan sa deklarasyon sa mini nga kagawasan sa Pilipinas, atong hinumduman ang kapin usa ka siglong pagsukol sa katawhang Pilipino sa kolonyalismo ug semi-kolonyalismo ug subling palig-onon ang baruganan nga makigbisog alang sa tinuod nga kagawasan ug demokrasya.

Ang gideklarang kagawasan “ilalum sa proteksyon sa Gamhanan ug Makitawhanong Nasud nga United States of America,” nahimo sa mga representate sa hut-ong asendero-ilustrado nga mosakay sa mga kadaugan sa armadong rebolusyon sa Katipunan batok sa 300-ka-tuig sa kolonyalismong Espanya. Ang tinuod, sikreto nang nakigsabot ang Espanya sa US ayha gilunsad niadtong Oktubre 1898 ang hinimohimo nga Panagsangka sa Manila Bay ug gipirmahan ang Treaty of Paris niadtong Disyembre 10, 1898 kung asa gibaligya ang Pilipinas og $20 milyon.

Gatusan ka libong tropang Amerikano ang miatake sa Pilipinas aron sumpuon ang katawhan ug sakupon ang Pilipinas. Gilunsad ang kapin usa ka dekadang brutal nga gyera batok sa mga rebolusyonaryong pwersang gitawag nga mga “bandido” ug “insurekto.” Dili moubos sa 200,000 ka Pilipinong sibilyan ang gipatay sa mga sundalong Amerikano, ug kapin usa ka milyon (sa populasyong wala pay pito ka milyon) ang namatay tungod sa gyerang agresyon sa US.

Sobra-sobrang gahum ang gigamit sa US aron maghari sa Pilipinas, sumpuon ang katawhan ug kawkawon ang bahandi sa nasud. Milyun-milyong kahoy ang gitroso, gatusan ka libong ektaryang kayutaan ang giilog ngadto sa mga mag-uuma ug lumad aron himuong mga minahan sa bulawan ug ubang pang minerales, ug mga plantasyon sa tubo, pinya ug uban pang tanum nga pang-eksport sa US. Gisakmit ug gikontrol sa US bisan ang panghunahuna sa mga Pilipino pinaagi sa pagpahamtang sa maka-US nga sistemang edukasyon sa tinguhang paphaon sa hunahuna sa katawhan ang kasaysayan ug kahusto sa pagsukol alang sa kagawasan ug ihulagway nga “maloloy-ong asimilasyon” ang kolonyalismo sa US. Naghimo ang US og bag-ong henerasyon sa mga burukrata-kapitalistang gibansay sa “demokrasya sa US” nga mirepresenta sa gahum sa US ug sa giusang interes sa nagharing hut-ong mga burgesyang-kumprador ug kanhing mga agalong yutaan.

Imbes nga mapukan, labaw nga nagdilaab ang diwa sa patriyotismo sa masang mamumuo ug anakpawis. Sa sinugdanan ug sa misunod nga mga dekada, natibuok ang ilang organisadong han-ay ug miasdang sa dalan sa pagsukol alang sa kagawasan. “Kamatayon alang sa imperyalismo” ang ilang singgit sa mga demonstrasyon ug panag-alsa. Sukad nga gitukod niadtong 1930, mipatuman og mahinungdanong papel ang Partido Komunista ng Pilipinas (Islas de Pilipinas) sa pakigbisog alang sa kagawasan gikan sa kolonyal nga paghari sa US.

Taliwala sa inter-imperyalistang panagbangi, giabandona sa US ang Pilipinas ug gipasagdan nga masakop sa Japan. Sa pagpanguna sa PKP, gilunsad ang gerilyang pakiggubat batok sa Japan ug gitukod ang gahum sa katawhan sa Central Luzon ug sa lain-laing bahin sa nasud. Sama sa China ug ubang nasud, napalayas sa mga pwersang gerilya ang mananakop nga Hapones. Ayha hingpit nga misurender ang napildi na nga mga pwersa sa Japan sa Pilipinas (sama sa pagkapildi sa Espanya niadtong 1898), mibalik ang mga pwersang US ug paturagas nga gibomba ug gidugmok ang Maynila (sama sa mini nga Battle of Manila Bay) aron pugos nga paludhon ang nasud. Uban ang mga papet nga armadong pwersa niini (ninuno sa Armed Forces of the Philippines), gilunsad sa US ang kampanya sa armadong pagpanumpo batok sa mga pwersang gerilya nga nagpakita sa walag-too nga mga pagmasaker ug brutal nga pagpamatay sa katawhan.

Aron lukmayon ang katawhang Pilipino, gihatag sa US ang “kagawasan” niadtong Hulyo 4, 1946 ug gihatag ang kontrol sa administrasyon sa papet nga estado sa mga partido ug pulitiko sa nagharing mga hut-ong. Sa paglabay sa halos 80 na ka tuig, ang Pilipinas nagpailalum sa neokolonyal o semikolonyal nga paghari, kung asa nagpabiling dominante ang US sa pulitika, ekonomiya, militar ug kultura. Ilalum sa semikolonyal nga paghari sa US, gikawkaw niini ang trilyun-trilyong dolyar nga bahandi sa Pilipinas pinaagi sa dili patas nga relasyon sa pamatigayon ug pamuhunan nga gipalig-on sa mga tratadong pabor sa US. Gipatuman ang palisiya ng ubos nga suhulan para sa maksimum nga tubo sa mga kumpanyang US ug uban pang langyawng kapitalista. Ginadikta sa US ang mga palisiya sa ekonomiya sa papet nga gubyerno sa Pilipinas pinaagi sa International Monetary Fund, World Bank ug uban pang bangko ug ahensyang gunit sa US sa kaalautan sa ekonomiya ug panginabuhian sa mga Pilipino. Labaw nga gipakusog sa US ang pangkulturang dominasyon sa Pilipinas pinaagi sa maki-US nga sistemang pang-edukasyon, kontrol sa masmidya ug uban pang ahensyang tigpakaylap sa maki-US nga panghunahuna ug mga panglantaw.

Ginapabilin sa US ang armadong dominasyon sa Pilipinas pinaagi sa mga tratadong militar lakip ang Mutual Defense Treaty, kanhing Military Bases Agreement (1946-1991), ug ang Visiting Forces Agreement (1998) ug Enhanced Defense Cooperation Agreement (2014). Gitukod sa US ang AFP nga nagsilbing nag-unang haligi sa paghari niini sa nasud. Sukad sa sinugdanan, ginagamit kini alang sa armadong pagsumpo sa katawhang Pilipino ug sa ilang pagsukol alang sa nasudnon ug katilingbanong paglingkawas.

Atubangan sa krisis sa ekonomiya sa US ug uban pang kapitalistang nasud, labaw karong nagkakusog ang duso sa US nga pahugton ang kontrol sa Pilipinas. Uban sa pagpakusog sa armadong presensya sa Pilipinas, agresibo usab karon ang US sa pagkawkaw sa natural nga bahandi ug mga negosyo sa nasud, aron palapdon ang ilang mga plantasyon ug minahan nga nagresulta sa paghikaw sa pangunabuhian sa milyun-milyong mga Pilipino. Nag-antus karon ang katawhan sa grabeng epekto sa pipila na ka dekadang mga neoliberal nga palisiyang dikta sa US: kaylap nga disempleyo, ubos nga suhulan, walay panginabuhian, nagkataas nga presyo sa mga palaliton, dunot nga katilingbanong serbsiyo, pagpangilog og yuta, ug pagkaguba sa kinaiyahan. Anaa sa bung-aw sa krisis sa pinansya ang nasud nga nag-atubang sa nagkadakung utang ug bagsak nga kita sa gubyerno tungod sa pagtangtang sa buwis pabor sa dagkung korporasyon, ug nagkataas nga gasto sa hilabihan ka dakung pwersa sa militar ug pulis. Ang pagdalidali sa US nga magtukod og dugang mga base militar ug pasilidad sa lain-laing bahin sa Pilipinas, ilabina sa amihanang dapit, aron gamiton ang Pilipinas sa estratehiya niini sa pagpukan sa China, labaw nga nagpatataw sa kawalay tinuod nga kaugalingnan sa nasud, ug nagbutang dinhi sa peligrong maangin sa gyera sa mga higanteng imperyalista.

Sukad nga subli kining gitukod niadtong 1969, anaa na sa unahan ang Partido Komunista ng Pilipinas sa pakigbisog alang sa nasudnong kagawasan ug demokrasya. Ginaasdang niini ang gubat sa katawhan gikan 1969, ug maglahutay kini unsaman kadugay ang pagpalingkawas sa nasud gikan sa kamot sa imperyalismong US.

Andam ang Partido, tanang rebolusyonaryong pwersa ug ang tibuok katawhang Pilipino nga abagahon ang mabug-at nga tahas aron iasdang ang pagsukol sa nasud aron palayason ang imperyalistang halimaw ug kab-oton ang tinguhang kalingkawasan sa Inahang Nasud. Determinado natong sagubangon ang dalan sa pakigbisog, unsaman kabudlay o kalisud, tungod kay kini lamang ang dalan padulong sa masanag ug mauswagon nga kaugmaon.