Sa isa ka interbyu sadtong Disyembre 2023, nagreklamo si Teresita Sy-Coson, vice-chairperson sang Sm Investment Corporation, sa “antagonistiko nga pamaagi” sang gubyernong Marcos Jr sa China. Gintumod niya ang asud-asod nga hayag nga pagsaway sang mga upisyal sang rehimen sa mga pagbunggo-anay sa tunga sang mga barkong militar sang Pilipinas kag coast guard sang China sa ulihi nga bulan sang 2023. Sa duso sang US, ginpahugot sang AFP ang mga “supply mission” para sa nasangyad nga barko nga BSP Sierra Madre sa Ayungin Shoal. Arogante kag agresibo ini nga gina-atubang sang mga armado nga pwersa sang China.

Ang mga komprontasyon nga ini, nga ginadunganan sang mga pagpalupad sang US sang mga jet fighter kag armado nga drone, ang nagpadako sang posibilidad sang pagdilaab sang armado nga engkwentro sa kadagatan. Pareho sang China, ang US permamente nga nagamantine, kag kung sumahon mas dako, nga pwersa militar ang US indi lang sa South China Sea, kundi sa sulod mismo sang Pilipinas.

Si Sy ang una nga burges-kumprador nga hayagan nga nagpahayag sang disgusto batuk sa “agresibo nga pamaagi” sang rehimen Marcos sa China. Klaro niya nga ginpaabot ang negatibo nga implikasyon sa lokal nga mga negosyo kag pagpamuhunan nga nahigot sa kapital sa China. “Tuman ka lapit sang China sa aton, indi kita pwede nga mangin sobra ka antagonistiko,” pahayag ni Sy sa isa ka artikulo sang magasin nga Blomberg nga ginbalhag sadtong Disyembre 14, 2023. “Indi kita gusto nga madalahig sa tensyon sang US-China,” hambal niya.

Isa ang pamilya Sy sa lubos nga nakapulos sa pagsulod sang sarplas nga kapital sang China sa Pilipinas nga ginaganyat sang US sugod pa dekada 1990. Sa ngalan sang “globalisasyon” kag “hilway nga baligyaanay,” nagkunsabohay ang US kag China nga buksan ang merkado sang Pilipinas kag iban pa nga atrasado nga pungsod para itambak sa mga merkado sini ang ila mga sarplas nga kapital kag produkto. Amo pa man, indi sini napunggan ang pagtukob sang duna nga kumpetisyon sa porma sang gyera sa baligyaanay sa tunga sang US kag sang nagatuhaw nga imperyalistang gahum sang China.

Base sa komite Sentral sang PKP sa pahayag sini sadtong Disyembre 26, 2023, “ang duso sang US nga wasakon ang China ang pag-atras halin sa madugay nga panahon na nga konsabuhay sang duha ka imperyalista nga gahum sa pagpapanaog sang mga neoliberal nga patakaran sa Pilipinas halin dekada 1990.”

Sugod 2000, tuigan nga nagadako sang 42% ang bili sang ginabakal sang Pilipinas sa China. Sadtong 2016, nalapawan sini ang Japan bilang pinakadako nga baligyaan sang pungsod. Sa subong, ini ang pinakadako nga ginakuhaan sang mga imported nga materyales kag produkto sang Pilipinas, kag ikaduha nga pinakadako nga merkado sang mga eksport sini. Isa sa produkto nga ini ang repinado nga lana, nga yabi sa pagpadalagan sang lokal nga ekonomya.

Amo pa man, mas gamay ang masarangan nga itambak sang China nga kapital sa porma sang direkta nga dumuluong nga pagpamuhunan (foreign direct investment ukon FDI) kumpara sa US. (Lantawon sa listahan). Pero amat-amat ini nga nagdako kag sadtong 2022, yara sa $1.11 bilyon na ang ginbutang nga FDI sang China sa Pilipinas. May mga pagtuon man nga nagatantya nga naglab-ot na sa $2.5 trilyon ang FDI sang China halin 1990 tubtob 2015.

Base sang China sa burgesya kag burukrata

Sandig pa sa KS, “nagamit sang oligarkiya sa pinansya sang China ang panahon nga ini para pasangkaron ang operasyon komersyal kag pampinansya sa Pilipinas, upod sang mga bangko nga US kag Japanese, kag magpundar sang kaugalingon sini nga base sa kubay sang mga kumprador burgesya kag burukrata kapitalista.”

Agresibo nga nagpasangkad sang impluwensya ang China sa pungsod sa panahon sang rehimen Arroyo. Sugod 2001-2010, ginsulod sini ang 15 ka bilateral nga kasugtanan kag 20 ka dalagko nga proyekto. Wala nadayon ang madamo nga mga kontrata nga ini tungod sa pagkabuyagyag sang grabe nga korapsyon kag anomalya sang mga may kahilabtanan diri. Nadihon sa ini nga panahon ang paghimbon sang China kag ni Enrique Razon para kontrolon ang National Grid Corporation of the Philippines. Sang ulihi, ginbaligya ni Razon ang iya nga bahin sa kumpanya sa pamilya Sy kag Cojuito, nga sila man kahimbon sang China subong.

Nagpadayon ang mga pakighimbon sang pinakadalagko nga burgesyang Pilipino kag mga kumpanyang Chinese sa idalom ni Benigno Aquino III. Pareho sang paggamit sang US sa nagkalain-lain nga alyansa sang mga negosyo, ginpatubod sang China ang kapital sini sa Federation of Filipino-Chinese Chambers of Commerce & Industry, Inc. Ginhatagan man sang China sang kapital kag mga kontrata ang nasambit nga mga negosyante, nga gintawag nga mga Pilipino nga “taipan,” para magpasangkad sang mga negosyo sa Beijing, Shanghai kag iban pa nga dalagko nga syudad sini.

Pinaka-athag ang himbunanay sang mga Pilipino nga burgesya kag burukrata kag sang China sa panahon ni Rodrigo Duterte. Wala-tuo nga kontrata ang ginsulod sang iya mga kroni, kabahin ang mag negosyante nga nakabase sa Davao. Pinakaprominente sa mga kroni nga ini si Dennis Uy, nga nakighimbon sa China sa tuyo nga magtukod sang imprastraktura para sa telekomunikasyon kag naglamon sang madamo nga kumpanya sa lip-ot nga panahon. Maathag man nga nakapulos sa mga kontrata si Razon, pamilya gatchalian kag madamo pa nga iban.

Bisan sa panahon sang rehimen US-Marcos, padayon ang paglagas sang lokal nga burgesya sa kapital nga Chinese Sadtong Enero 2023, nagkadto sa China si Ferdinand Marcos Jr, kung sa diin nagpirma siya sa 15 ka bilateral nga kasugtanan sa tunga sang iya gubyerno kag gubyernong Chinese. Sadtong Pebrero 2023, ginratipikahan sang Senado ang pagsulod sang pungsod sa Regional Comprehensive Economic Partnership (RCEP), nga inisyatiba sang China. Instrumento ang RCEP para sa wala sablag nga pagtambak sang China sang sarplas sini nga mga produkto sa mga merkado sang mga pungsod sa Asia sa kahalitan sang lokal nga mga negosyo kag prodyuser.

Apang daw nagbag-o ang huyop sang hangin sining nagligad nga mga bulan sang ginkansela sang gubyernong Marcos ang mga utang kag kontrata sang gubyerno para sa dalagko nga proyektong imprastraktura pareho sang mga dam, sistema sang riles kag iban pa nga pagapondohan dapat sang China. Kabahin sa mga ginkanselar ang mga proyekto nga Philippine National Railways South Long Haul, Subic-Clark Railway kag Mindanao Railway.

Yara sa proseso subong ang rehimen sa pagbalhin sang kontrata para sa pondo sang ADB, World bank (nga orihinal nga proponent sa pila ka mga proyekto) kag iban pa nga kaalyado sang US. ginpakanselar man sang US ang mga proyekto nga reklamasyon sa Manila Bay nga lapit sa embahada sini sa Roxas Boulivard.

Nagtuga ang mga tikang nga ini sang panibag-o nga bangigay sa kubay sang mga burgesya kag burukrata nga naga-agaway sa kapuslanan sang mga kontrata.