Sa usa ka pakighinabi niadtong Disyembre 2023, wala miuyon si Teresita Sy-Coson, Bise-Presidente sa SM Investment Corporation, sa giingon niyang “antagonistikong pamaagi” sa gubyernong Marcos Jr sa China. Gipunting niya ang sunod-sunod nga dayag nga pagsaway sa mga upisyal sa rehimen sa mga panagbanggo tali sa mga barkong militar sa Pilipinas ug coast guard sa Tsina sa ulahing mga bulan sa 2023. Pinaagi sa sulsol sa US, gipasubsub sa AFP ang mga “supply mission” alang sa nasangad nga barkong BSP Sierra Madre sa Ayungin Shoal. Arogante ug agresibo kining giatubang sa mga armadong pwersa sa China.

Kini nga mga kumprontasyon, nga giduyugan sa US sa pagpalupad og mga jet fighter ug armadong drone, nagpadaku sa posibilidad sa pag-ulbo sa armadong engkwentro sa kadagatan. Sama sa China, ang US makanunayon usab nga nagmantine, ug gani, mas daku pang pwersang militar dili lamang sa South China Sea, apan bisan sa sulod mismo sa Pilipinas.

Si Sy nga lakip sa mga dagkung burgesya-kumprador ang unang tataw nga nagpadayag sa dili niini pag-uyon sa “agresibong pakigrelasyon” sa rehimeng Marcos sa China. Iyang tin-aw nga gipadayag ang negatibong implikasyon niini sa lokal nga mga negosyo ug pamuhunang nahikot sa kapital sa China. “Duul kaayo kanato ang China, dili kita pwedeng sobra ka antagonistiko,” sumala pa ni Sy sa usa ka artikulo sa magasing Bloomberg nga gipagawas niadtong Disyembre 14, 2023. “Dili kita gustong malambigit sa tensyong US-China,” matud pa niya.

Usa ang pamilyang Sy sa grabeng nakapahimulos sa pagsulod sa sarplas nga kapital sa China dinhi sa Pilipinas nga giagni sa US sukad dekada 1990. Sa ngalan sa “globalisasyon” ug “gawasnong pamatigayon” nagkunsabuhay ang US ug China nga ablihan ang merkado sa Pilipinas ug uban pang mga atrasadong nasud aron ihan-ok sa mga merkado niini ang ilang mga sobrang kapital ug produkto. Apan, wala niini napugngan ang pagtumaw sa kinaiyanhong kumpetisyon sa dagway sa gubat sa pamatigayon tali sa US ug sa nagkadaku nga imperyalistang gahum sa China.

Sumala sa Komite Sentral sa PKP sa pamahayag niini niadtong Disyembre 26, 2023, “ang laraw sa US nga pahuyangon ang China pagbalit-ad gikan sa dugay nga panahong panagkunsabuhay sa duha ka imperyalistang gahum sa pagpahamtang sa mga palisiyang neoliberal sa Pilipinas sukad dekada 1990.” Gikan 2000, ang tinuig nga bili sa ginaimport sa Pilipinas gikan sa China midaku og 42%. Niadtong 2016, nalabwan niini ang Japan isip pinakadakung kasangga sa pamatigayon sa nasud. Sa kasamtangan, kini ang pinakadakung tinubdan sa mga imported nga materyales ug produkto sa Pilipinas, ug ikaduhang pinakadakung merkado sa mga eksport niini. Usa niini nga mga produkto mao ang repinadong lana, nga yawe sa pagpadagan sa lokal nga ekonomiya.

Bisan pa man, mas gamay ang nakayang ihan-ok nga kapital sa China sa dagway sa direktang langyawng pamuhunan (foreign direct investment o FDI) kun itandi sa US. (Lantawa ang listahan). Apan hinay-hinay kining midaku ug niadtong 2022, anaa sa $1.11 bilyon na ang gipondong FDI sa China sa Pilipinas. Adunay mga pagtuon usab nga nagtansyang miabot na sa $2.5 trilyon ang FDI sa China gikan 1990 hangtud 2015.

Base sa China sa burgesya ug burukrata

Dugang pa sa KS, “nagamit sa oligarkiya sa pinansya sa China ang maong panahon aron palapdon ang komersyal ug pangpinansyang operasyon sa Pilipinas, kauban ang mga bangkong US ug Japanese, ug magpundar og kaugalingon niining base sa han-ay sa mga burgesyang-kumprador ug burukrata-kapitalista”.

Agresibong nagpalapad og impluwensya ang China sa nasud sa panahon sa rehimeng Arroyo. Gikan 2001-2010, gisulod niini ang 15 ka bilateral nga kasabutan ug 20 ka dagkung proyekto. Nahunong ang daghang kontrata tungod sa pagkabutyag sa grabeng korapsyon ug anomalya sa mga nalambigit dinhi. Natukod niini nga panahon ang sosyohan o panagsangga sa China ug ni Enrique Razon aron kontrolon ang National Grid Corporation of the Philippines. Sa dagan, gibaligya ni Razon ang iyang bahin sa kumpanya sa pamilyang Sy ug Cojuito, nga maoy kasosyo sa China sa pagkakaron.

Nagpadayon ang mga panagsangga sa mga pinakadagkung burgesyang Pilipino ug mga kumpanyang Chinese ilalum sa rehimeng Benigno Aquino III. Sama sa paggamit sa US sa lain-laing alyansa sa negosyo, gipaagi sa China ang kapital niini sa Federation of Filipino-Chinese Chambers of Commerce & Industry, Inc. Gihatagan usab sa China og kapital ug mga kontrata ang giingong mga negosyante, nga gitawag og mga Pilipinong “taipan,” aron magpalapad og mga negosyo sa Beijing, Shanghai, ug uban pang dagkung syudad niini.

Pinakatataw ang panagsangga sa mga burukrata ug burgesyang Pilipino ug sa China sa panahon ni Rodrigo Duterte. Wala ug toong kontrata ang gisudlan sa iyang mga kroni, lakip ang mga negosyanteng nakabase sa Davao. Pinakailadong kroni niini mao si Dennis Uy, nga nakigsangga sa China sa pagsulayng magtukod og imprastruktura alang sa telekomunikasyon ug milamoy sa daghang kumpanya sa mubong panahon. Tataw usab nga nakapahimulos sa mga kontrata si Razon, pamilyang Gatchalian ug daghan pang uban.

Bisan sa panahon sa rehimeng US-Marcos, ang mga lokal nga burgesya padayong nag-apas sa kapital sa China. Niadtong Enero 2023, miadto sa China si Ferdinand Marcos Jr, kung asa mipirma siya sa 15 ka bilateral nga kasabutan tali sa iyang gubyerno ug gubyernong Chinese. Giaprubahan usab sa Senado niadtong Pebrero 2023 ang pagsulod sa nasud sa Regional Comprehensive Economic Partnership (RCEP), nga inisyatiba sa China. Instrumento ang RCEP alang sa walay babag nga paghan-ok sa China sa produkto niini sa mga merkado sa mga nasud sa Asia taliwala sa kadaot sa lokal nga mga negosyo ug prodyuser.

Apan, daw nausab ang huyop sa hangin niining milabayng mga bulan human gikansela sa gubyernong Marcos ang mga utang ug kontrata sa gubyerno alang sa dagkung proyektong imprastruktura sama sa mga dam, sistema sa riles ug uban pang pagapondohan unta sa China. Lakip sa mga gikansela ang mga proyektong Philippine National Railways South Long Haul, Subic Clark Railway ug Mindanao Railway. Anaa sa proseso karon ang rehimen sa pagbalhin sa kontrata alang sa pondo sa ADB, World Bank (orihinal nga proponent sa ubang mga proyekto) ug uban pang kaalyado sa US. Gipakansela usab sa US ang mga proyektong reklamasyon sa Manila Bay nga duul sa embahada niini sa Roxas Boulevard.

Kini nga mga lakang nagbunga og bag-ong panagbingkil sa han-ay sa mga burgesya ug burukrata nga nag-ilugay sa mapuslanon kanila nga mga kontrata.