Iti maysa nga interbyu idi Disyembre 2023, nagriri ni Teresita Sy-Coson, vice-chairperson ti SM Investment Corporation, iti nakuna na nga “antagonistiko a pannakilangen” ti gobyerno a Marcos Jr iti China. Dakdakamaten na ti agsasaruno a naparang a panagdillaw dagiti opisyal ti rehimen kadagiti risiris iti nagbaetan dagiti barko militar ti Pilipinas ken coast guard ti China kadagiti maudi a bulan ti 2023. Iti duron ti US, sinagedsed ti AFP dagiti “supply mission” para iti naisadsad a barko a BSP Sierra Madre idiay Ayungin Shoal. Arogante ken agresibo daytoy a sangsangoen ti armado a pwersa ti China.

Dagitoy a kumprontasyon, a giniddanan dagiti panagpatayab ti US kadagiti jet fighter ken armado a drone, ket nangpadakkel iti posibilidad ti panaggil-ayab ti armado nga engkwentro iti baybay. Kas ti China, agmanmantinar ti agnanayon, ken nu arigen ket dakdakkel, a pwersa militar ti US saan laeng idiay South China Sea, ngem ketdi iti uneg mismo ti Pilipinas.

Ni Sy ti umuna a dakkel a burges-kumprador a naparang a nagipeksa ti disgusto laban iti “agresibo a pannakiturong” ti rehimen Marcos iti China. Nalawag na nga impasagid ti negatibo nga implikasyon kadagiti lokal a negosyo ken pagpupuonan a nakagalot iti kapital a Chinese.” Nakaas-asideg ti China kadatayo, saan tayo mabalin nga agbalin a sobra nga antagonistiko,” pahayag ni Sy iti maysa nga artikulo ti magasin a Bloomberg a naipablaak idi Disyembre 14, 2023. “Madi tayo kayat ti mairaman iti tensyon nga US-China,” kunana.

Maysa ti pamilya Sy iti naan-anay a nagnumar iti panagserrek ti sarplas a kapital ti China iti Pilipinas nga inawis ti US agsipud dekada 1990. Iti nagan ti “globalisasyon” ken “nawaya a linnakuan,” nagkinnumplot ti US ken China a lukatan ti merkado ti Pilipinas ken dadduma pay nga atrasado a pagilian tapno ibuntuon kadagiti merkado na dagiti sarplas a kapital ken produkto da. Nupaykasta, saan na a nalapdan ti panagbittak ti gagangay a kumpetisyon iti langa ti gerra iti linnakuan iti nagbaetan ti US ken ti agrusrusing nga imperyalista a turay ti China.

Segun iti Komite Sentral ti PKP iti pahayag na idi Disyembre 26, 2023, “ti duron ti US a padaksan ken pakapuyen ti China ket panagatras manipud iti nabayag a panawen a kinnumplot ti dua nga imperyalista a turay iti panangitinnag kadagiti patakaran a neoliberal iti Pilipinas manipud dekada 1990.”

Manipud 2000, tinawen a dimmakkel iti 42% ti balor ti inangkat ti Pilipinas iti China. Idi 2016, naunnaan na ti Japan kas kadakkelan a linnakuan ti pagilian. Itatta, daytoy ti kadakkelan a pagal-alaan kadagiti imported a materyales ken produkto ti Pilipinas, ken maikadua a kadakkelan a merkado kadagiti eksport na. Maysa iti daytoy a produkto ti repinado a krudo, a tulbek iti panagpataray ti lokal nga ekonomya.

Nupaykasta, basbassit ti nabalinan nga ibuntuon ti China a kapital iti langa ti direkta a ganggannaet a pagpuunan (foreign direct invest-ment wenno FDI) nu iyarig iti US. (Kitaen ti listaan). Ngem in-inut daytoy a dimmakkel ken idi 2022, addan iti $1.11 bilyon ti inted nga FDI ti China iti Pilipinas. Adda met dagiti paggaadal a mangpattapatta a dimmanunen iti $2.5 trilyon ti FDI ti China manipud 1990 aginggana 2015.

Base ti China iti burgesya ken burukrata

Segunpay iti KS, “nausar ti oligarkiya iti pinansya ti China daytoy a panawen tapno palawaen ti operasyon a komersyal ken pampinansya iti Pilipinas, kakuyog dagiti banko a US ken Japanese, ken agipundar ti bukod na a base iti intar dagiti burgesya kumprador ken burukrata kapitalista.” Agresibo a nagpalawa ti impluwensya ti China iti pagilian iti panawen ti rehimen Arroyo. Manipud 2001-2010, sinerrek na ti 15 bilateral a katulagan ken 20 dadakkel a proyekto. Saan a natuloy dagiti kaaduan a kontrata gapu iti pannaka-ibutaktak ti nakakaro a korapsyon ken anomalya dagiti imbwelto ditoy. Nabukel kadaytoy a panawen ti sosyoan ti China ken ni Enrique Razon tapno kontrolen ti National Grid Corporation of the Philippines. Kamaudianan na, inlako ni Razon ti bingay na iti kompanya iti pamilya Sy ken Cojuito, nga isuda ti kasosyo ti China ita.

Nagtultuloy dagiti sosyoan ti kadadakkelan a burgesya a Pilipino ken dagiti kompanya a Chinese iti poder ni Benigno Aquino III. Kas ti usar ti US iti nadumaduma a pangkat dagiti negosyo, pinaayos ti China ti puonan na iti Federation of Filipino-Chinese Chambers of Commerce & Industry, Inc. Inikkan met ti China ti kapital ken dagiti kontrata dagiti makuna a negosyante, naawagan kas Pilipino a “taipan,” tapno agpalawa kadagiti negosyo idiay Beijing, Shanghai ken dadduma pay a dadakkel a syudad na.

Kalatakan ti sosyoan dagiti Pilipino a burgesya ken burukrata ken ti China iti panawen ni Rodrigo Duterte. Kannigid-kannawan a kontrata ti sinerrek dagiti kroni na, karaman dagiti negosyante a nakabase idiay Davao. Pinakaprominente kadagitoy a kroni ni Dennis Uy, a nakipagsosyo iti China iti gandat a mangpatakder ti imprastruktura para iti telekomunikasyon ken mangalun-on ti adu a kompanya iti apagbiit a panawen. Nalatak met a nagnumar kadagiti kontrata ni Razon, pamilya Gatchalian ken daddumapay.

Uray iti panawen ti rehimen US-Marcos, agtultuloy ti panagkamat ti lokal a burgesya iti kapital a Chinese. Idi Enero 2023, napan China ni Ferdinand Marcos Jr, nu sadinno a pimmirma isuna iti 15 bilateral a katulagan iti nagbaetan ti gobyerno na ken gobyerno a Chinese. Idi Pebrero 2023, inaprobaran ti Senado ti panagserrek ti pagilian iti Regional Comprehensive Economic Partner-ship (RCEP), nga inisyatiba ti China. Instrumento ti RCEP para iti awan lapped a panangigabsuon ti China kadagiti sarplas a produkto na kadagiti merkado dagiti pagilian iti Asia iti pannakadadael dagiti lokal a negosyo ken prodyuser.

Ngem kasla nagbaliw ti pul-oy ti angin kadagitoy naglabas a bulan idi kanselaen ti gobyerno a Marcos dagiti utang ken kontrata ti gobyerno para iti dadakkel a proyekto nga imprastruktura kas kadagiti dam, sistema ti riles ken dadduma pay a pondoan kuma ti China. Karaman kadagiti nakansela dagiti proyekto a Philippine National Railways South Long Haul, Subic Clark Railway ken Mindanao Railway.

Addan iti proseso ita ti rehimen iti panangiyakar ti kontrata para iti pondo iti ADB, World Bank (nga orihinal a proponent iti sumagmamano kadagiti proyekto) ken dadduma pay a kaalyado ti US. Impakansela met ti US dagiti proyekto a reklamasyon idiay Manila Bay nga asideg iti embahada na idiay Roxas Boulevard.

Mangibubuangay dagitoy nga addang ti barbaro a rinnikiar iti intar dagiti burgesya ken burukrata nga aggi-innagaw iti pagnunumaran a kontrata.