Ita a nga aldaw, Setyembre 21, ti maika-50 a tawen ti panangideklara ni Ferdinand Marcos Sr. iti nadara a Martial Law idi 1972. Kaniwas iti amin a panagpinget ti rehimen Marcos Jr. a sebseban ti beggang ti rebolusyonaryo a dangadang ken buraen iti puso ken panunot ti umili a Pilipino ti saem ti kinarangggas ti pasista a diktadura ti patriarko a Marcos., ad-adda a gumaygayebgeb ti pungtot ti umili ken ti gagem da a rebbeken ti tiranya ken iyabante ti nailian demokratiko a rebolusyon.

Iti pannakadanon ti maika-50 a tawen ti Martial Law, intay padayawan amin a martir, a nagibuwis ti biag da iti pananglaban ti pasista a rehimen US-Marcos, kasta met dagiti beterano nga agingga iti agdama ket agserserbi a natibker a sadiri ti agtultuloy a rebolusyonaryo ken demokratiko a dangadang ti masa a Pilipino.

Iti likod ti saem nga intunda ti pasista a diktadura pakaidayawan tayo nga iti mismo balwarte ti dinastiya a Marcos ket gimmil-ayab ti panaglaban ti umili nga Ilokano. Pakaidayawan tayo a napatanur dagiti rebolusyonaryo ken militante nga Ilokano a nagbalin a paset ti First Quarter Storm (FQS) idi 1970-1972 a nangdayyeg diktadura a US-Marcos. Dagitoy a beterano ket nagbalin nga instrumento ti Partido Komunista ng Pilipinas (PKP) tapno maiyaplag ti gubat ti umili iti Ilocos ken Amianan a Luzon.

Padayawan dagiti martir iti dangadang iti Ilocos laban iti diktadura a US-Marcos

Ni Cesar “Tatang” Lacara a beterano ti tignay mangmangged ken maysa kadagiti nangpundar iti pinabaro a Partido idi 1968 ket maysa kadagiti kaunaan a nanglukat iti rebolusyonaryo a tignay iti kaaw-awayan iti Ilocos ken Amianan a Luzon kalpasan a maibangon ti baro a Partido. Insurat ni Tatang iti libro a “Sa Tungki ng Ilong ng Kaaway” dagiti kapadasan na iti panagipundar iti Partido iti narikut a panawen ti pasista a diktadura ni Marcos.

Da Armando “Mandrake” ken Romulo Palabay nga agkabsat manipud iti San Fernando, La Union ket napatanur nga aktibista nga estudyante ti FQS a simmungbat iti awag ti Partido a pasaknapen ti rebolusyon iti kaaw-awayan. Nagbalin dagiti agkabsat nga organisador kadagiti Tingguian iti Abra tapno labanan ti makadadael a logging ti Cellophil Resources Corporation. Isuda met ti nangrugi iti panag-organisa iti kabataan-estudyante iti La Union. Idi naideklara ti Martial Law, dagiti agkabsat ket naibalud ken na-tortyur. Nagmartir da a Nalabbaga a mannakigubat ti Bagong Hukbong Bayan (BHB).

Ni Danilo Ben a taga San Fernando, La Union ket maysa kadagiti pioneer ti BHB iti Northern Luzon a nangkarit iti rehimen Marcos. Ti panangidaulo ni Danilo Ben iti PKP ken BHB idiay Cagayan Valley agingga iti ipupusay na idi 1997 ket nagbalin a salik ti panagpigsa ti armado a dangadang iti rehiyon.

Ni Fr. Zacharias Agatep a taga Sto. Domingo, Ilocos Sur ket nag-organisa kadagiti mannalon iti prubinsiya tapno ilaban ti pannakaibaba ti abang ti daga ken usura idi nasapa a paset ti dekada 70. Limmatak ni Fr. Agatep iti intero a pagilyan gapu iti panangidaulo na kadagiti mannalon iti panangirusat ti agraryo a rebolusyon ken pananglukat ti umuna a sona a gerilya ken panangbukel ti umuna a yunit ti BHB iti Ilocos. Inpaibalud ni Marcos ken inproyekto ti rehimen a mapapatay idi 1982 idiay Salcedo, Ilocos Sur babaen ti dua nga ahente a pinastrek da iti uneg ti yunit ti BHB nga indauluan na.

Ni Alfredo Cesar a taga-Pangasinan ket maysa a diakono ti simbaan Katoliko a kabinnadang ni Fr. Agatep a nangipatungpal iti panawagan ti Partido nga isagana ken iwanwan ti pananglukat ti sona a gerilya iti Ilocos Sur iti maikadwa a paset ti dekada 70. Babaen ti panangidaulo na, pimmigsa ken limmawa ti PKP ken BHB ken ti armado a dangadang iti Ilocos. Kadwa isuna ni Fr. Agatep a pinatay dagiti ahente ti pasista nga estado ni Marcos.

Ni Fr. Nilo Valerio ket nag-organisa met kadagiti Tingguian idiay Abra tapno labanan ti logging operation ti Cellophil idi dekada 70. Naidestino iti Ilocos idi nasapa a paset ti dekada 80 tapno tumulong iti panagpalawa iti sona a gerilya iti rehiyon. Idi 1985, kinubkob isuda dagiti pasista a militar idiay Bakun, Benguet. Kalpasan a pinapatay da, ni Fr. Valerio ken ti dua pay a kadwa (Resteta Fernandez ken Soledad Salvador) ket pinugotan ti ulo dagiti barbariko a soldado ti rehimen Marcos kalpasan na ket inparada dagiti ulo da iti komunidad.

Ni Isabelita “Ka Elvira” del Pilar a taga Laguna ket aktibista nga estudyante iti Baguio idi 1970s. Idi 1973 ket simmampa iti BHB iti Cordillera. Nagbalin met nga organisador dagiti mangmangged ken dakkel ti naitulong na iti panangibangon kadagiti unyon ti mangmangged iti La Union. Pimmusay iti sakit idi 2000.

Ni Purificacion Pedro a taga Laoag City ket maysa a lay social worker ti simbaan Katoliko a nagboluntaryo nga agorganisa kadagiti tribu ti Cordillera tapno labanan ti Chico River Dam Project ti rehimen US-Marcos idi dekada 70. Nasugatan iti maysa nga operasyon militar ken pinatay dagiti soldado ni Marcos bayat nga agpapaagas iti ospital.

Ni Bishop Antonio Mabutas a taga Agoo, La Union nga arsobispo ti Simbaan Katoliko ket aktibo a nangbabbabalaw iti rehimen Marcos kadagiti panaglabsing ti karbengan tao, kas kadagiti insidente ti tortyur ken pammapatay kadagiti mangmangged ti simbaan. Limmatak isuna kas umuna nga arsobispo a Romano Katoliko a nagsurat ti pastoral letter a mangkunkundenar kadagiti panaglabsing ti karbengan tao ti diktadura a Marcos;

Ni Atty. David Bueno ket maysa nga abogado a napinget a nangilablaban iti karbengan tao dagiti umili iti Ilocos manipud iti maudi a paset ti diktadura a Marcos. agingga a pinapatay isuna dagiti ahente ti estado ni Cory Aquino idi 1987.

Ni Joseph “Ka Jongjong” Joaquin ken ti sibubukel a pamilya na iti Apayao ket nagbalin a biktima iti pasista a ranggas ken namulat iti panawen ti Martial Law. Idi 1984 ket sinurot na ti nagannak ken kabsat na a simmampa iti BHB. Nagbalin a maingel a kumander ti BHB iti Ilocos ken napasag iti maysa a labanan idiay Badoc, Ilocos Norte idi 2005.

Dagiti nainaganan a martir ket sumagmamano laeng kadagiti nakaad-adu a biktima ken nagbalin a banwar iti dangadang ditoy Ilocos iti pasista a diktadura ni Marcos.

Pyudalismo ken Martial Law: nadam-eg a daga a nagrusingan ken nagsaknapan ti rebolusyon iti Ilocos

Ti panangideklara ni Marcos iti Martial Law idi 1972 ket pagilasinan ti kimmaro a krisis ti malapyudal ken malakolonyal a gimong ken panag-irteng ti risiris ti magungundawayan ken agar-ari a dasig iti gimong a Pilipino. Ti kimmaro a pyudal a panaggundaway ken ti pasismo ti rehimen Marcos ti nadam-eg a daga a nagrusingan ti rebolusyonaryo a dangadang ti umili nga Ilokano. Iti sibubukel a panawen ti diktadura a Marcos, kimmaro ti pyudal a panaggundaway ken despotiko a panagari dagiti apo’t daga ken komersyante ti tabako iti rehiyon. Ti dagdaga ken linnakuan ti tabako ket tinengngel dagiti loyalista a warlord ni Marcos kas kadagiti Fariñas, Benemerito, Singson, Crisologo, Encarnacion, Quema, Ortega ken Aspiras. Idi a panawen, paltog ti kasarsarita dagiti mannalon tapno mapwersa da nga agbayad ti nangato nga abang ti daga ken interes ti utang ken aglako ti tabako iti nakabarbarat a presyo.

Para iti logging, inagaw ti Cellophil Resources Corporation a negosyo ti bayaw ni Imelda Marcos a ni Herminio Disini ti ansestral a daga ti ginasut a pamilya ti nailian a minorya iti Abra, Apayao, Kalinga, Bontoc iti Cordillera agingga iti Nueva Era, Marcos ken Solsona iti Ilocos Norte ken iti Quirino, Ilocos Sur.

Gapu iti kinaranggas ti Martial Law, naamiris dagiti mannalon a saan a da a mailaban ti karbengan da nu saan da nga agarmas. Insilpo da ti dangadang ti mannalon iti rebolusyonaryo nga armado a dangadang a nangiyaplag iti gubat ti umili iti Kailokuan. Naburak ti “solido a balwarte” ti diktadura a Marcos iti aminanan.

Panangmuli iti “loyalty” dagiti Ilokano ken pasista a ranggas

Binulsek dagiti Marcos dagiti Ilokano babaen ti panang-awid ti kinapudno da. Manangallilaw a minuli ni Marcos ti “loyalty” dagiti Ilokano babaen iti panangipanamnama kadakuada nga isuda ti umuna nga agsagrap ti pagimbagan iti sidong ti turay na. Dagiti nagkedked ket naglak-am iti pasista a ranggas ti Martial Law nga agingga iti agdama ket saan pay laeng a naipaayan ti hustisya. Iti mismo probinsya da nga Ilocos Norte, napasamak ti masaker iti walo a sibilyan iti Bangui idi 1983, panagsalbeyds, panagpadisi, panagpuor kadagiti komunidad, panangikulong kadagiti umili iti komunidad. Napasamak dagitoy iti Dumalneg, Adams, Pagudpud, Piddig, Vintar, Marcos, idiay Bantay, Ilocos Sur ken dadduma pay nga il-ili iti rehiyon.

Manipud iti FQS, ti rehimen Marcos ket tuloy-tuloy a dinayyeg ti gubat ti umili ken dadakkel ken militante a tignay protesta. Ti pasismo ket immerteng tapno salakniban ti negosyo ken panag-agaw ti dagdaga dagiti dadakkel a kapitalista a kumpanya, ti panaggundaway dagiti apo’t daga ken ti burukratiko a korapsyon ti rehimen. Ad-adda a gimmil-ayab ti rurod ti umili a nagalimpatok iti panangpadisi da kadagiti Marcos idi 1986, nu sadinno nga aktibo a nakipagpaset dagiti masa nga Ilokano. Iti Ilocos ken Amianan a Luzon, immaweng ti pukkaw ti umili a “Rebbeken ti Solid North dagiti Marcos! ” a giniddanan dagiti napipigsa nga opensiba ti BHB.

Iti pannakapadisi na idi 1986, ti monumento ni Marcos idiay Tuba, Benguet ket nagtalinaed, gapu iti kinaawan ti pulitikal a pangngeddeng ti rehimen Cory Aquino a punasen amin a pakalaglagipan ti diktadura a Marcos. Pinabettak ti BHB iti Ilocos-Cordillera ti monumento idi 2002, tanda ti agtultuloy a panangilaksid ti umili nga Ilokano ken nailian a minorya iti Cordillera iti napadisi a diktador ken dupraken amin a pakalaglagipan kadagiti nakaam-ames a krimen na iti umili a Pilipino.

Napaay ti rehimen Marcos iti panggep na a keltayen ti PKP ken ti rebolusyon a Pilipino

Ti panagdur-as ti rebolusyon a Pilipino manipud iti panawen ti diktadura a Marcos agingga iti agdama ket kongkreto a pammaneknek iti pannakapaay daytoy nga ipataw ti Martial Law tapno rebbeken ti PKP ken ti idadauluan daytoy a rebolusyonaryo ken demokratiko a dangadang ti umili a Pilipino. Kaniwas daytoy, iti panawen ti pasista a diktadura, manipud nasapa a paset ti dekada 70, ad-adda a rimmamut ken simmaknap ti Partido iti intar dagiti kaadwan a marigrigat ken maidadanes a masa a mangmangged ken mannalon, simmaknap ti BHB iti nadumaduma a paset ti pagilyan ken nagalimpatok dagiti dadakkel a protesta ti masa ken armado nga opensiba ti BHB kontra iti pasista a rehimen iti umuna a paset ti dekada 80 a naglayon agingga a napadisi dagiti Marcos idi 1986.

Lagipen ken itultuloy ti nabanwar a panaglaban ti umili nga Ilokano iti Martial Law ken pasismo

Kasapulan nga ipamatmat iti agdama a rehimen Marcos, nu apay nga iti laksid ti panangpanggep ti Martial Law a rebbeken ti PKP ken ti armado a rebolusyon iti Pilipinas, ad-adda a timmibker ti pundasyon daytoy ken nagpalawa iti intero a pagilyan. Daytoy ket gapu ta tartarabayan daytoy ti Marxismo-Leninismo-Maoismo a kadur-asan nga ideolohiya iti sangalubongan ken gapu ta krisis ti malakolonyal ken malapyudal a gimong a Pilipino ket ad-adda a pinakaro ti rehimen Marcos babaen ti panagpakaaso-aso iti imperyalista a US a nanggamrud iti daga, rekurso ken kinabaknang ti pagilyan kakumplot dagiti dadakkel a burges kumprador ken apo’t daga ken panangipataw ti linteg militar.

Iti agdama, ipakpakat ti rehimen Marcos II ti saan a deklarado a Martial Law. Rumbeng nga ipamatmat iti agdama a rehimen a dagiti lehitimo a demokratiko a tignay ti masa a pinaritan ti diktador a Marcos Sr. ket napilitan nga aglimed ken dagiti masa ket naiduron iti armado a dana. Ipalagip iti agdama a rehimen Marcos a ti FQS, ti dangadang kontra iti Chico Dam ken Cellophil iti Cordillera ken anti-pyudal a dangadang iti Ilocos ket nangpatanur kadagiti adu nga aktibista, kadre ti Partido ken Nalabbaga a mannakigubat a nangiwanwan ken nangiyabante iti nailian demokratiko a dangadang ti umili a Pilipino.

Nabaknang ti adal ken inspirasyon a maadaw tayo iti dangadang ti umili a Pilipino iti pasista a diktadura ti US-Marcos I. Kangrunaan nga adal ditoy ket – ti dangadang ti umili ket kas danum a nepegges a bayat a malaplapdan ket ad-adda a rumukrukwas ken pumegpegges. Ti beggang ti rebolusyonaryo a dangadang, bayat a mapalpal-idan ti pasismo ket ad-adda a gumilgil-ayab.

Nakapagsubli iti turay dagiti Marcos iti sango ti kumarkaro a panagsagaba ti kaadwan nga umili a Pilipino iti umun-uneg a kinakurapay, kinaawan-pagbiagan, tuloy-tuloy a panagtayok ti presyo ti langis, gagatangen ken basaran a serbisyo, kinaawan-daga ken panaggamrud ti daga, importasyon, ngumatngato a buwis ken panangibaklay iti dumakdakkel nga utang ti rehimen. Amin dagitoy ket gubuay ti umir-irot a diktar ken kontrol dagiti monopolyo kapitalista a pagserserbian ti agdama a rehimen Marcos.

Sigurado tayo, nga iti sango ti panagkaro ti sosyo-ekonomiko a krisis, mapaay dagiti Marcos nga iti panagsubli da iti turay ket natalged da nga ipatungpal ti nagulib a panggep da nga ad-adda nga agpabaknang ken agpabileg babaen ti tiranya. Kas iti umuna a rehimen da, dayyegen daytoy ti awan-sarday a militante a tignay ken armado a panaglaban ken umabante ti demokratiko a rebolusyon ti umili.

Guyguyuguyen ti NDF-Ilocos dagiti agtutubo a naanep nga adalen ti pakasaritaan ti rebolusyon a Pilipino, kasano a naipundar ken nagrangpaya daytoy iti nasipnget a panawen ti pasista a turay dagiti Marcos. Makiinnadal kadagiti beterano iti Martial Law, adalen ti biag ken dangadang da ken umadaw ti inspirasyon kadakuada tapno mapabara ti rebolusyonaryo a pakinakem yo a mangitultuloy iti dangadang tapno rebbeken ti tiranya ti rehimen US-Marcos II ken iyabante ti demokratiko a rebolusyon ti umili a Pilipino.#