Walay pulos alang sa masang mag-uuma ug Lumad sa Surigao del Sur ang dagkung makinarya ug kahimanan sa agrikultura nga “gihatag” sa Department of Agriculture Caraga Region niadtong Marso 30. Pangutana nila: asang umahan kini gamitong kung ginakawkaw na sa dagkung plantasyon ug operasyong mina ang mga yutang agrikultural sa prubinsya?

Ang Surigao del Sur adunay kinatibuk-ang gidak-on nga 523,050 nga ektarya sa yuta kung asa nakagahin unta sa agrikultura ang 214,032 ektarya niini. Nag-unang produkto sa prubinsya ang humay, mais, lubi, saging, abaka ug uban pang tanum nga pagkaon sama sa bulanghoy. Apan imbes nga palambuon ang agrikultura, gihanyag ang mga yutang pang-agrikultura sa operasyon ug eksplorasyon sa mina ug ekspansyon sa langyawng mga plantasyon.

Niadto lamang Marso, gipalit sa kumpanyang Surigao Greens Agri Corp., subsidaryo sa A. Brown, ang 70,000 metro kwadradong yuta sa lungsod sa Barono alang sa ekspansyon sa plantasyong oil palm niini. Apil niining gipalit ang usa ka oil palm milling plant sa maong lugar. Ang A. Brown naila sa pagpalayas ug pagpanghasi sa mga Lumad ug mag-uuma, kasagarang kaabin ang Armed Forces of the Philippines (AFP), sama sa gihimong pagpalayas sa Opol, Misamis Oriental.

Sa tibuok CARAGA, rehiyong nahilunaan sa Surigao del Sur, ginabana-banang anaa sa 25,827.93 ektarya ang sakop sa mga plantasyong oil palm. Kasamtangang nagaprodyus ang maong mga plantasyon og 150,000 metriko toneladang krudong oil palm pang-eksport. Gikatakdang palapdon ang plantasyon niini og dugang pang 50,000 ektarya hangtud 200,000 ektarya sa tibuok rehiyon sa Eastern Petroleum Group of Companies, usa ka kumpanyang Amerikano.

Gawas dinhi, gunit usab sa mga plantasyon sa saging sa kumpanyang Japanese nga Sumifru ang mga yutang pang-agrikultura sa Tagbina ug Barobo. Aduna usay lapad nga plantasyon sa saging sa Tago nga gipanag-iyahan sa kumpanyang Falcon. Ang mga produkto sa maong mga plantasyon ginapagawas sa laing nasud.

Salag usab sa mga kumpanya sa mina ang prubinsya. Tungod kay abunda sa natural nga mineral, ilabina ang Andap Valley Complex nga adunay pinakadakung reserba sa karbon sa tibuok kalibutan, ginalawayan ang bahandi sa prubinsya sa mga burukrata ug kasosyo nilang langyawng kumpanya.

Lakip sa maong mga kumpanya ang Clarence T. Pimentel Mining Corporation, Vicente T Pimentel, Marc Venture Mining Corporation, Carascal Nickel Corporation ug daghan pang uban. Anaa usab ang Abacus Mining Corporation nga planong langkubon ang mga lungsod sa San Miguel, San Agustin, Marihatag, Cagwait, Tago ug Lianga sa pagmina og karbon.

Kaluha sa mga operasyong mina ang malukpanong militarisaston batok sa mga mag-uuma ug Lumad nga nakigbisog. Sa Andap Valley nagpuyo ang mga Manobo ug Mamanwa nga nabuhi sa bahandi sa kalasangan alang sa ilang pagkaon, tambal ug nag-unang panginahanglan. Gamit ang pwersang militar ug paramilitar, ginapalayas sila sa ilang yutang kabilin.

Niining milabayng lima ka tuig, walay hunong ug sustenido ang mga nakapokus nga operasyong militar, pagpamomba ug militarisasyon sa 309 mga barangay sa prubinsya. Nagresulta ang maong mga operasyon sa ngilngig nga mga krimen batok sa katawhan, lakip ang duha ka masaker sa Lianga niadtong 2015 ug 2021. Nahitabo dinhi ang pabalik-balik ug malukpanong dislokasyon ug pagbakwit sa mga lumad tungod sa mga operasyong militar. Apektado dili lang ang panginabuhian ug kinabuhi sa mga residente, kundili lakip ang ilang mga eskwelahan nga gipasirado sa militar sa panahon sa rehimeng Duterte.

Lapas usa ka dekada na nga ginasentruhan ang prubinsya ug tibuok rehiyon sa Caraga sa walay hunong nga militarisasyon sa ngalan sa mina ug plantasyon. Niadtong 2008, gibubo dinhi ang giilang Investment Defense Force (IDF), mga pwersang militar ug paramilitar nga ang misyon mao nga depensahan ang mga pagpanag-iya, imprastruktura ug mga proyekto sa mga kawatan nga kumpanya sa mina ug plantasyon.

Ginakumbert usab ang mga yutang agrikultural sa prubinsya sa Expanded National Greening Program sa Department of Environment and Natural Resources. Ginailad sa DENR ang mga mag-uuma aron mosulod sa maong programa, talikdan ang ilang tradisyunal nga tanom nga pagkaon ug magtanom og mga komersyal nga binhi sama sa falcatta, prutas ug uban pa.