Na­kum­pir­ma nga mia­bot sa Pi­li­pi­nas ang mga gin­sak­pan sa In­ter­na­tio­nal Cri­mi­nal Court (ICC) aron mag-im­bes­ti­ga sa kasong kri­men ba­tok sa ka­taw­han nga gi­pa­sa­ka ba­tok kang Rod­ri­go Du­ter­te ug iyang mga ka­kun­sa­bo. Ma­tud sa mga abu­ga­do sa mga bik­ti­ma, na­hu­man na ang im­bes­ti­ga­syon ba­tok kang Du­ter­te. Ha­pit na usab nga na­hu­man ang im­bes­ti­ga­syon sa uban pang gi­ngan­lang ka­kunsbo, la­kip ang iyang anak ug ka­sam­ta­ngang bi­se-pre­si­den­te nga si Sa­ra Du­ter­te. Lag­mit nga ipa­gu­la sa kor­te ang man­dam­yen­to de ares­to ba­tok ka­ni­la ka­rong tui­ga.

Hi­lum nga gi­hi­mo sa kor­te ang im­bes­ti­ga­syon taliwala sa ba­lik-balik nga pag­sul­ti sa re­hi­meng Marcos nga di­li nii­ni tu­gu­tan ang ICC nga mo­su­lod sa na­sud. Ay­ha nii­ni, nag-ab­li ang re­hi­men nga “tun-an” ang usa ka re­so­lu­syon sa Kong­re­so nga nag­ti­ngu­hang kla­ru­hon ang po­si­syon sa Pi­li­pi­nas hu­man ki­ni mi­bu­lag sa kor­te niad­tong 2019.

Ki­ni ka­ba­hin sa mga la­kang ni Marcos nga bung­ka­gon ang pu­li­ti­kan­hon ug eko­no­mi­kan­hong ga­hum sa pak­syong Du­ter­te, nga hing­pit nga mi­bungkag sa ilang al­yan­sa niad­tong mi­la­bayng elek­syon. Adu­na ki­ni ka­lam­bi­gi­tan sa mga la­kang sa re­hi­meng US-Marcos nga kontra­hon ug paat­ra­son ang implu­wen­sya sa Chi­na sa Pi­li­pi­nas, su­bay sa dik­ta sa US.

Su­kad nga ma­hu­man ang ter­mi­no, wa­lay hu­nong ang pag­ma­ni­ob­ra sa pak­syong Du­ter­te aron ip­re­ser­ba ang kau­ga­li­ngong in­te­res sa pu­li­ti­ka ug eko­no­mi­ya. Atu­ba­ngan sa nag­ka­sig­pit nii­ning ga­hum, wa­lag too ang mga pu­li­ti­kan­hong ma­ni­ob­ra ug la­raw nii­ni, la­kip ang pla­nong pa­lag­pu­ton si Fer­di­nand Marcos Jr sa po­der.

Gi­na­pa­li­hok ni Du­ter­te ang mga he­ne­ral nga mi­bu­rot sa iyang ter­mi­no aron ag­ha­ton ang ilang mga gin­sak­pan nga “mag-at­ras og su­por­ta” sa nag­ha­ring pak­syon.

Niad­tong ula­hing mga bu­lan sa 2023, mi­ha­gong­hong ang pag­pa­ngan­dam sa pak­syong Du­ter­te sa usa ka pla­nong des­ta­bi­li­sa­syon aron pa­lag­pu­ton si Marcos sa po­der pi­naa­gi sa ku­de­ta. Imbwel­to usab sa pa­na­wa­gang “iat­ras ang su­por­ta” kang Marcos ang mga upi­syal nga suud sa kam­po ni Glo­ria Ar­ro­yo. Adu­nay im­por­ma­syon nga nag­ga­hin og usa ka bil­yong pi­so ang pak­syong Du­ter­te sa in­gon nii­ning pla­no. Nag-u­nang ope­rey­tor nii­ni si kan­hing Col. Nica­nor Fael­don, upi­syal nga gi­tu­boy ni Du­ter­te kan­hi sa Bu­reau of Cus­toms.

Ak­ti­bong gi­pak­gang sa pak­syong Marcos ang maong mga pla­no pi­naa­gi sa mas da­kung su­hol sa mer­se­nar­yong mi­li­tar aron pa­li­ton ang su­por­ta sa mga he­ne­ral. Giat­ras nii­ni ang pag­pa­ngu­lek­ta og kontri­bu­syon alang sa pen­syon, la­kip na ang pag­tak­da og mas taas nga ter­mi­no alang sa mga ibu­tang nga he­pe sa mi­li­tar aron patuyangon ang ka­gus­tu­han sa mga he­ne­ral nga mag­pu­li­ha­nay sa po­der ug mo­da­wat og mas da­kung gan­ti sa pag­re­ti­ro. Kaa­bag ang US, gi­pa­lig-on ni Marcos ang gu­nit nii­ni sa mi­li­tar pi­naa­gi sa pag­bu­bu og pon­do alang sa “mo­der­ni­sa­syon” sa AFP ug “pag-a­yo” sa mga pa­si­li­dad ug mga kam­po. Ang maong pag­pa­ngan­dam nag-ala­gad usab sa per­ma­nen­teng pag­ba­­se sa mga tro­pa ug ga­mit-mi­li­tar sa US sa na­sud.

Sa man­do sa US, gi­ban­haw sa re­hi­meng Marcos ang Coun­te­rin­tel­li­gence Gro­up (CIG) su­lod sa AFP niad­tong Ene­ro 11. Ang CIG usa ka es­pe­syal nga yu­nit nga gi­tu­kod niad­tong 1989 aron kontra­hon ang mga pa­ka­nang ku­de­ta ba­tok kang Co­razon Aqui­no. Ma­tud sa AFP, ga­was sa pag­kontra nii­ni sa mga pla­nong des­ta­bi­li­sa­syon, mo­li­hok usab ki­ni ba­tok sa mga pa­ka­na sa “im­piltra­syon, pag­pang-es­pi­ya ug pag­pa­na­bo­ta­he.”

Pa­da­yon nga gi­na­pig-ut ug gi­na­hi­ka­wan og ga­hum ni Marcos ang mga Du­ter­te ug Ar­ro­yo ga­mit ang Kong­re­so sa pag­pa­ngu­lo sa ig-a­gaw nii­ning si Mar­tin Ro­mu­al­dez. Ka­du­ngan nii­ni ang pag­lu­saw ni Marcos sa dag­kung kontra­ta sa imprastruk­tu­ra nga gi­su­lod sa re­hi­meng Du­ter­te la­kip ang gub­yer­no ug mga ne­go­syo sa Chi­na.

Gi­paki­ta sa da­yag nga lan­tu­gi­ay sa mga pak­syong Marcos, Ar­ro­yo ug Du­ter­te ang di­li na ma­hu­say nga ba­ngi ta­li sa nag­ha­ring mga pak­syon. Sa di­li ma­du­gay, mo­sang­pot sa ar­ma­dong pa­nag­lan­tu­gi­ay ang maong mga pak­syon. Sa­la­min ki­ni sa ka­la­lum sa kri­sis sa eko­no­mi­ya ug pu­li­ti­ka sa nag­ha­ring sis­te­mang se­mi­ko­lon­yal ug se­mip­yu­dal nga nag­tuk­mod sa pag­sig­pit sa pa­ga­ba­hin­ba­hi­nong ba­han­di ug ga­hum sa mga ha­kog nga pak­syon.