Nag­ki­nai­ya sa di­nag­hang pag­pa­nang­tang ug pag­si­ra­do sa mga pab­ri­ka ang eko­no­mi­ya sa Pi­li­pi­nas niad­tong 2023. Li­bo­an ka mga tra­ba­ho ang du­ngan-du­ngan nga na­wa­la tu­ngod sa pag­bal­hin sa mga lang­yawng kum­pan­ya sa ilang mga ope­ra­syon sa laing na­sud. La­bing ta­taw nga mga pa­nang­li­tan ang ma­luk­pa­nong pag­pa­nang­tang sa Mactan Export Proces­sing Zo­ne, la­kip ang di­li mou­bos sa 10,000 gi­tang­tang sa Sports Cen­ter In­ter­na­tio­nal, usa ka kum­pan­yang Tai­wa­ne­se, nga na­ga­sup­lay og sa­ni­na sa dag­kung kum­pan­yang Ame­ri­ka­no ug Eu­ro­pe­an. Na­nang­tang usab og mga trabahador sa mga kum­pan­ya sa se­micon­ductor, sa­ma sa Nexpe­ria, usa ka kum­pan­yang Dutch, nga nag­si­ra­do sa de­par­ta­men­to aron ma­ka­ti­pid sa gas­to sa pro­duk­syon ug pig-o­ton ang un­yon sa mga ma­mu­muo din­hi.

Ma­tud sa pag­tu­on sa Ibon Foun­da­ti­on, mi­ka­bat sa 1.4 mil­yon ang na­wad-an og tra­ba­ho niad­tong Nob­yembre 2023. Ki­ni 1/3 sa ki­na­ti­buk-ang ihap sa mga giemple­yo sa sub­sek­tor sa pag­ma­nu­pak­tu­ra niad­tong Nob­yembre 2022. Sa in­gon, anaa sa 2.9 mil­yon ang giemple­yo sa sub­sek­tor, sa­ma la­mang ka­dag­han sa gi­na­emple­yo nii­ni niad­tong 2003 (2.8 mil­yon). Pi­na­kau­bos sa mi­la­bayng 20 ka tuig ang ka­sam­ta­ngang ihap sa gi­na­emple­yo sa ma­nu­pak­tu­ra.

Sa unang tu­lo ka kwar­to sa 2023, na­re­kord ang pi­na­kau­bos nga tan­tos sa pag­lam­bo sa sek­tor sa ma­nu­pak­tu­ra sa mi­la­bayng 75 ka tuig. Nii­ning pa­na­ho­na, gi­lang­ku­ban sa maong sek­tor ang 17.6% la­mang sa ki­na­ti­buk-ang gross do­mes­tic pro­duct (GDP o lo­kal nga pro­duk­syon) niad­tong 2023, pi­na­kau­bos nga ang-ang su­nod sa na­re­kord nga 16.3% niad­tong 1949. (Ni­ad­tong 2000, ang ma­nu­pak­tu­ra 25% sa GDP; ug 20% niad­tong 2013.)

Mi­ka­bat la­mang og 0.3 punto ang “pag­lam­bo” sa ma­nu­pak­tu­ra bi­san sa ula­hing kwar­to sa 2023 lu­yo sa pagtinguha sa mga ka­pi­ta­lis­ta nga “mo­lag­sik” ang sub­sek­tor. Gi­lau­man nga pa­da­yong mo­tiu­rok ang pag­ma­nu­pak­tu­ra sa unang kwar­to sa 2024 tu­ngod sa ti­pi­kal nga pag-u­bos sa pag­kon­su­mo hu­man sa Pas­ko, taas nga impla­syon ug tan­tos sa in­te­res sa pau­tang. In­gon nii­ni usab ang gidahum alang sa ti­bu­ok 2024 tu­ngod sa taas nga pre­syo sa ba­ta­kang mga pa­la­li­ton, hi­law nga ma­ter­ya­les ug gas­to sa pro­duk­syon.

Wa­lay ba­ta­kang mga in­dustri­ya

Sa su­god pa lang, gi­do­mi­na­han ug gi­sum­po sa lang­yawng ka­pi­tal, nag-u­na sa US, ang mi­tu­maw nga mga in­dustri­ya sa Pi­li­pi­nas sa sa­yong ba­hin sa ika-20 nga sig­lo. Ma­tud sa mga pa­nu­ki­du­ki, nai­hid na ang pag­lam­bo sa mga in­dustri­yang Pi­li­pi­no su­kad pa niad­tong de­ka­da 1960. Gi­pa­bi­lin nii­ning at­ra­sa­do, ag­rar­yo ug di­li in­dustri­ya­li­sa­do ang sis­te­ma sa pro­duk­syon sa Pi­li­pi­nas.

Haw-ang ug pag­pang­ling­la ang mga dek­la­ra­syon sa reak­syu­nar­yong es­ta­do nga “ma­hi­mong in­dustri­ya­li­sa­do” ang Pi­li­pi­nas sa unang de­ka­da sa ika-21 nga sig­lo, sa­ma sa gi­pang­hi­nam­bog kan­hi nga “Phi­lip­pi­nes 2000” sa re­hi­meng US-Ra­mos. To­dong gi­pa­tu­man sa mga mi­su­nod nga re­hi­men ang mga neo­li­be­ral nga mga la­kang (li­be­ra­li­sa­syon, de­re­gu­la­syon ug pri­ba­ti­sa­syon) su­bay sa gam­ba­lay sa im­per­ya­lis­tang “glo­ba­li­sa­syon” nga gi­pa­nghinambog ka­ni­ad­to nga “mag­pa­lam­bo” sa Pi­li­pi­nas. Suk­wa­hi nii­ni, pa­sa­ga­yad ang pad­ron sa in­dustri­ya sa mi­la­bayng ka­pin tu­lo ka de­ka­da. (Lan­ta­wa ang tsart). Wa­la na usab mi­sa­ka sa 15% ang ba­hin nii­ni sa ki­na­ti­buk-ang emple­yo.

Ang pi­na­ka­da­kung ba­hin sa pag­ma­nu­pa­ku­ra, sa his­gu­ta­nan sa bi­li, na­ka­san­dig sa pag-eksport sa mga pro­duk­tong se­mi-proces­sed (a­sembli­ya ug man­wal nga pag-inspek­syon). Ka­ba­hin ki­ni sa in­ter­na­syu­nal nga as­sembly li­ne, sa gi­na­ta­wag nga “glo­bal va­lue cha­in” sa mga mo­no­pol­yo ka­pi­ta­lis­ta. Ti­nu­yo nga gi­ga­hin alang ka­ni­la ang ek­ta-ek­tar­yang mga engkla­bo sa pa­muo (export proces­sing zo­ne o EPZ) kung asa gi­tan­ya­gan si­la og dag­hang mga be­ne­pi­syo ug in­sen­ti­ba. Nii­ning bag-o, la­baw pa si­lang gi­pa­bu­ran sa ba­la­od nga nag­lib­re ka­ni­la sa bu­his (ba­la­od nga CREA­TE) ug mga pa­li­si­yang nag­pa­da­li sa ilang ne­go­syo (ea­se of doing bu­si­ness).

Wa­la na­ka­sum­pay, pa­ta­as man o pa-u­bos, sa lo­kal nga eko­no­mi­ya ang lang­yawng mga empre­sa sa maong mga engkla­bo, ga­was sa ba­ra­to ug ma­su­lun­don nga ku­sog-pa­muo ug ka­ha­nas sa ma­mu­mu­ong Pi­li­pi­no. Gipahimus­lan sa mga lang­yawng ka­pi­ta­lis­ta ang daw uli­pong su­hu­lan sa pa­muo (i­la­bi­na su­kad nga gi­pa­tu­man ang wa­ge re­gio­na­liza­ti­on niad­tong 1997) ug ba­la­od nga nag­tu­got sa kontraktwa­li­sa­syon. Hing­pit ni­lang gi­pa­hi­mus­lan ang pag­pa­num­po sa pag-un­yon ug pag­wel­ga sa nga­lan sa “kalinaw sa in­dustri­ya,” ug nii­ning mi­la­bayng mga tuig, ang ar­ma­dong pag­pa­num­po sa pa­sis­tang mi­li­tar ug pu­lis sa pag­pa­si­ug­da sa NTF-Elcac.

Di­li ob­li­ga­do ang lang­yawng mga ka­pi­ta­lis­ta nga ipa­bi­lin o paan­da­ron su­lod sa Pi­li­pi­nas ang ilang su­per­tu­bo. Ga­was­non usab si­lang iga­was-su­lod sa na­sud ang ilang mga ope­ra­syon nga wa­lay pag­pa­am­bit sa ka­hi­ba­lo o tek­no­lo­hi­ya nga ma­ma­hi­mong ga­mi­ton sa mga Pi­li­pi­nong ka­pi­ta­lis­ta.

Sa mi­la­ba­yng upat ka de­ka­da, dag­han nang dag­kung empre­sa ang mi­su­lod sa na­sud, nag­pa­hi­mu­los sa ba­ra­tong pa­muo, na­ka­ta­gam­tam sa mga in­sen­ti­ba, na­ka­ga­nan­sya og ga­tu­san ka mil­yon dol­yar, apan sa wa­la ma­du­gay, mi­ha­wa aron ibal­hin ang ilang ope­ra­syon sa ubang at­ra­sa­dong na­sud. Pa­nang­li­tan nii­ni ang mga kum­pan­yang In­tel Cor­po­ra­ti­on, nga mi­lung­tad og 35 ka tuig sa na­sud, Hanjin (12 ka tuig) ug Shell/Chevron (21 ka tuig). Kaniadto, sama ka­ron, wa­lay da­lang in­dustri­yal nga ka­lam­bo­an ang susamang mga kum­pan­ya ug mi­ha­wa nga wa­lay laing gi­bi­lin kun­di­li li­bo­an ka ma­mu­mu­ong wa­lay tra­ba­ho.