Isang ma­hi­rap, pe­ro ma­pang­ha­mong ga­wa­in sa huk­bong ba­yan ang mag­bu­kas ng ba­gong er­ya na ma­ki­ki­lu­san o ang ga­wa­ing ekspan­syo­n. Sa Neg­ros, isa sa mga er­yang ito ang Ni­yog, isang bar­yong med­yo na­sa lib­lib na ba­ha­gi ng is­la. Ha­los la­hat ng mga re­si­den­te di­to ay ma­hi­hi­rap na mag­sa­sa­ka. Ilan ay mang­ga­ga­wang bu­kid. Nag­ta­ta­nim si­la ng ni­yog at nag­ko­kop­ra.

Sa ga­wa­ing ekspan­syo­n, la­gi’t la­ging da­ra­an sa pag­su­bok ang yu­nit sa si­mu­la. Pe­ro sa pa­ma­ma­gi­tan ng ma­hig­pit na pag­ta­ngan sa lin­yang ma­sa, tu­luy-tu­loy na pag-iim­bes­ti­ga at di­sip­li­na bi­lang huk­bo, maoor­ga­ni­sa at ma­bu­buo ng mga Pulang mandirigma ang mga or­ga­ni­sa­syong ma­sa. Mu­la ri­to si­si­bol ang Pu­lang ka­pang­ya­ri­han sa lu­gar.

Sa Ni­yog, unang hi­na­nap ng mga ka­sa­ma ang maa­yos na pwes­to ng ka­ni­lang pan­sa­man­ta­lang kam­po sa la­bas ng ko­mu­ni­dad. Dahil hindi pa sila kilala ng masa sa lugar, lumabas ang pagkamapanlikha at mapama­raan ng mga kasama sa pagpapa­litaw ng pagkain.: pa­ra­mi­han ng na­ku­hang pa­la­ka, talangka, mga gu­lay sa gu­bat at kung anu-a­no pa.

Hin­di la­mang hin­di ki­la­la ng mga re­si­den­te ng Ni­yog ang BHB, la­ga­nap di­to ang pa­ni­ni­ra ng AFP sa huk­bong ba­yan. Ba­tid ng mga ka­sa­ma may ta­kot ang mga re­si­den­te sa mga “NPA” da­hil di­to. Na­pag-a­la­man ni­lang ipi­nag­ka­ka­lat ng AFP na ang mga Pu­lang man­di­rig­ma ay “may su­ngay, may bun­tot, at na­ga­ga­lit kung wa­lang la­mang ka­nin ang kal­de­ro.”

Da­hil di­to, hin­di agad na nag­pa­ki­la­la ang mga ka­sa­ma sa mga re­si­den­te pa­ra hin­di mag­du­lot ng pa­ngam­ba. Na­ki­pag­kai­bi­gan mu­na si­la ha­bang si­ni­si­ya­sat ang mga ka­la­ga­yan ng bar­yo at inaa­lam ang mga usa­pin ng mamamayan. May pag­ka­ka­ta­ong nag­ta­ta­nong mu­na si­la kung saan na­ka­bi­bi­li ng mga ha­yop at na­ki­ki­nig ng mga kwen­tong bar­yo. Min­san, ti­na­nong ng isang ka­sa­ma ang isang na­nay na na­ka­sa­lu­bong ni­ya sa daan kung ano ka­ya ang mang­ya­ya­ri kung ma­ka­sa­lu­bong si­yang “NPA?”

“Na­ku, pa­sen­sya ka na, iyan ang hin­di ko alam. Hin­di ko pa ka­si na­ki­ki­ta yang ti­na­ta­wag ni­lang mga NPA kung tao ba yan o ha­yop o ano. Bas­ta mag-i­ngat lang ka­yo,” sa­got ng isang na­nay.

Hin­di na pi­na­ta­gal ng ka­sa­ma at nag­pa­ki­la­la si­ya. “Sa­la­mat, Nay. Pe­ro ka­mi na­man yung hi­hi­ngi ng pa­sen­sya. Mga NPA po ka­mi. Wa­la po ka­ming bun­tot at su­ngay, or­di­nar­yong tao lang. Na­ri­to po ka­mi pa­ra buong-pu­song mag­sil­bi sa in­yo nang wa­lang hi­ni­hi­nging ka­pa­lit kun­di ang in­yong su­por­ta.

“Ay, Di­yos ko! Aka­la ko ma­sa­sa­mang tao yung NPA, eh ang gag­wa­po at ang ga­gan­da ni­yo pa­la!” gu­lat na tu­gon ng na­nay. “Pa­sok mu­na ka­yo sa loob, nang mai­pag­timpla ko ka­yo ng ka­pe,” sa­bi ni­ya ha­bang na­tu­tu­wang pi­na­tu­tu­loy ang mga Pu­lang man­di­rig­ma sa kan­yang ba­hay. Mu­la noon, la­gi’t la­gi na ni­yang hi­na­ha­nap ang mga man­di­rig­ma. Isa sa pi­na­ka­maa­ga ni­yang ala­la sa mga ito ang ma­bi­lis na pag-a­ni ng kan­yang pa­lay da­hil sa pag­tu­long ng 10 Pu­lang man­di­rig­ma. Ang ma­sa­ya­hing na­nay na ito, na 54 taong gu­lang, ang isa pi­na­ka­ma­ta­tag na ta­ga­su­por­ta ng huk­bong ba­yan.

Min­san, nerbyos na nerbyos ang mga ka­sa­ma da­hil may ka­kau­sa­pin si­lang na­ka­ti­ra sa isang ma­la­king ba­hay. Nai­sip ni­lang kai­la­ngan ni­lang mag-adjust sa mga sa­sa­bi­hin da­hil ba­ka ma­ta­as ang uri ng kau­sap ni­la. Pe­ro hin­di pa­la ba­hay, kun­di ba­ra­ngay hall ng Ni­yog ang ka­ni­lang pu­lu­ngan. Mga upi­syal ng ba­ra­ngay pa­la ang ka­ni­lang kau­sap na gusto ring sumapi sa organisasyon..

Sa pa­ma­ma­gi­tan ng tu­luy-tu­loy na pa­ki­ki­sa­la­mu­ha at pag­pa­pa­li­wa­nag, na­ba­lik­tad ng mga ka­sa­ma ang ma­sa­mang ima­he na ipi­nin­ta ng AFP sa Pu­lang huk­bo at na­buo ang pag­ka­kai­sa sa pa­gi­tan ng ma­ma­ma­yan at ka­ni­lang huk­bo. Na­pa­li­tan ang da­ting mga pa­ngam­ba at pag-aa­lin­la­ngan ng sa­ya at di ma­ta­ta­wa­rang su­por­ta sa pag­su­su­long ng mga pa­ki­ki­ba­kang ma­sa.

Nai­da­os ang unang pag-aa­ral sa bas­ket­bol court ng ba­ra­ngay pa­ra ita­yo ang Pam­ban­sang Ka­ti­pu­nan ng mga Mag­sa­sa­ka at ta­la­ka­yi­n ang Maik­sing Kur­so sa Li­pu­nan at Re­bo­lu­syong Pi­li­pi­no. Di­na­lu­han ito ng 40 ka­tao at mu­la sa ka­ni­lang ha­nay, lu­mi­taw si Ta­tay Abra­ham bi­lang una ni­lang pa­ngu­lo.

Sa su­mu­nod na mga bu­wan, ini­lu­nsad ng huk­bo at or­ga­ni­sa­syong ma­sa ang mga kam­pan­yang ma­sa pa­ra sa ika­bu­bu­ti ng ko­mu­ni­dad. Hin­di nag-a­tu­bi­li ang mga re­si­den­te ng Ni­yog na su­mu­por­ta sa mga ito da­hil alam ni­lang pa­ra ito sa ka­ni­lang ka­pa­ka­nan.

Di nag­ta­gal, ang da­ting eryang eks­pan­­syon ay kon­so­li­da­do na. Nag-am­bag ito ng una ni­lang Pu­lang ma­ndi­rig­ma at mar­tir, si Ka Mar­mar, noong 2018. Na­ma­tay si­ya sa isang la­ba­nan nga­yong 2020. Ma­ra­ming ma­hu­hu­say na anak ng Ni­yog ang su­ma­pi at sa­sa­pi pa sa huk­bong ba­yan.

Tu­wing bi­na­ba­li­kan ng mga ka­sa­ma at ng ma­sa sa Ni­yog ang mga di-mali­li­mu­tang pi­nag­daa­nan, na­ta­­ta­wa na lamang sila sa mga naaalala nilang eksena. Ga­yun­paman, ba­tid ni­lang ma­ra­mi sa mga pang­ya­ya­ri sa pa­na­hong iyon ang nag­hu­bog kap­wa sa mga Pu­lang man­di­rig­ma at sa ma­sang ka­ni­lang pi­nag­si­sil­bi­han.

Sa nga­yon, na­ha­ha­rap ang re­bo­lu­syo­nar­yong ma­ma­ma­yan sa Ni­yog sa ha­mon ng pag­pa­pa­ta­tag at iba­yo pang pag­pa­pa­la­wak ng sak­law ng ka­ni­lang or­ga­ni­sa­syon at pag­ki­los sa git­na ng maii­gi­ting na ope­ra­syong mi­li­tar sa Neg­ros. Ti­wa­la si­la na ma­la­lag­pa­san ni­la ang mga ka­gi­pi­tan ng sit­wa­syo­n, hang­gang ka­tu­wang ni­la ang pinakamamahal nilang huk­bong ba­yan.