Wa­lang ma­la­sa­kit at pag­ha­han­da. Ito ang bwel­ta ng mil­yun-mil­yong ma­gu­lang at li­bu-li­bong gu­ro kay Rod­ri­go Du­ter­te at kan­yang mga upi­syal sa edu­ka­syon kaug­nay sa ipi­ni­pi­lit ni­tong “dis­tance lear­ning” sa pa­su­kan. “Ala­nga­nin ang pa­ma­ma­ra­ang on­li­ne, mo­du­lar, te­le­bi­syo­n, rad­yo at lap­top ka­si di pa­re-pa­re­ho ang ka­la­ga­yan ng mga pa­mil­ya,” ayon sa isang na­nay na myembro ng Ami­han, or­ga­ni­sa­syon ng mga ba­ba­eng mag­sa­sa­ka. “Wa­la na ngang pam­bi­li ng pag­ka­in, gad­get pa ka­ya,” ayon pa sa gru­po. Sa ma­ra­ming lu­gar sa ka­na­yu­nan, wa­lang in­ter­net at mga gad­get ang ka­lak­han ng ma­ma­ma­yan, wa­la ring te­le­bi­syon at rad­yo. May mga lu­gar pa na wa­lang kur­yen­te.

Sa “dis­tance lear­ning” ng De­partment of Educa­ti­on, ipag­pa­pa­tu­loy ang mga kla­se nang hin­di bi­nu­buk­san ang mga eskwe­la­han. Ito ay ma­ta­pos idek­la­ra ni Du­ter­te na wa­lang ma­ga­ga­nap na “face-to-face” o ha­rap-ha­ra­pang kla­se sa la­hat ng lu­gar at an­tas hang­gang wa­lang ba­ku­na la­ban sa Covid-19. Maaa­ri diu­ma­nong pu­mi­li ang mga ma­gu­lang sa tat­long ti­po ng pag­tu­tu­ro: ang mo­du­lar, on­li­ne at TV/Ra­dio-ba­sed instructi­on. Sa “modular dis­tance lear­ning,” ku­ku­ha ang mga ma­gu­lang sa mga paa­ra­lan ng mga ma­ter­yal, sa an­yong di­gi­tal o na­ka­impren­ta, na kan­ya-kan­yang pag-aa­ra­lan ng mga es­tud­yan­te. Sa “on­li­ne,” la­hat ng ma­ter­yal ay ida­da­an sa in­ter­net, ha­bang sa pa­ngat­long ti­po, pa­no­noo­rin o pa­ki­king­gan la­mang ng mga es­tud­yan­te ang mga ara­lin sa te­le­bi­syon o rad­yo. Sa la­hat ng ito, ba­ba­li­ka­tin ng mga na­nay o si­nu­mang myembro ng pa­mil­ya ang pag­tu­tu­ro sa mga ba­ta. Na­sa ba­li­kat na­man ng mga gu­ro ang pag­ha­han­da ng mga ma­ter­yal, pag­ha­gi­lap ng mga gad­get pa­ra sa mga kla­seng on­li­ne at gas­tos sa in­ter­net na kai­la­ngan pa­ra ri­to.

Isa sa mga prob­le­ma­do si Joy, isang kontraktwal na may da­la­wang anak sa ele­men­tar­ya. Wa­la si­lang gad­get sa ba­hay, li­ban sa isang sel­pon na gi­na­ga­mit ni­ya sa tra­ba­ho bi­lang sek­re­tar­ya ng isang kli­nik. “No work, no pay” at su­ma­sa­hod la­mang si­ya ng P15,000 ka­da bu­wan. Mo­du­lar ang ti­po na nai­sip ni­yang pa­ma­ma­ra­an pe­ro na­mom­rob­le­ma si­ya kung paa­no ma­tutu­to ang kan­yang mga anak nang wa­lang gu­ro at wa­lang ka­sa­ma sa ba­hay da­hil buong araw si­yang na­sa tra­ba­ho.

Prob­le­ma­do rin ang mga gu­ro. Isang gru­po ng mga titser sa Maco Val­ley, Davao de Oro ang na­pi­li­tang mag­kam­po sa gi­lid ng daan da­hil doon la­mang may sig­nal ng internet para sa ipinatawag ng DepEd na webinar o seminar sa pamamagitan ng internet. Ba­tid ng mga es­tud­yan­te, la­lu­na ng mu­la sa ma­hi­hi­rap na pa­mil­ya, ang mataas ng gastos ng ga­yong ti­po ng instruk­syo­n. Isang 19-ta­ong gu­lang na es­tud­yan­te na ang nag­pa­ka­ma­tay da­la ng pa­mom­rob­le­ma kung saan si­ya ku­ku­ha ng pe­ra pa­ra pang-lo­ad ng kan­yang sel­pon.

Kontra-ma­hi­rap at hung­kag

Iti­nu­tu­lak ng “dis­tance lear­ning” ang ma­ra­ming ba­ta at ka­ba­ta­an na tu­mi­gil sa pag-aa­ral. Ti­na­ta­yang 55% o 15.2 mil­yon la­mang sa 27.7 mil­yong mag-aa­ral na nag-en­rol noong 2019 ang pa­pa­sok nga­yong taon. Bu­ma­ba na ang bi­lang ng mga nag­pa­lis­ta mu­la 6.3 mil­yon noong unang ling­go ng Hun­yo tu­ngong 4.2 mil­yon sa pa­nga­la­wang ling­go. Sa bi­lang na ito, 319,000 la­mang ang nag­pa­lis­ta sa mga pri­ba­dong paa­ra­lan o 7.6% sa ka­buuang 4.2 mil­yong es­tud­yan­te noong na­ka­ra­ang taon. Ti­na­ta­yang hin­di aa­bot sa 1 mil­yon ang mag­pa­pa­lis­ta sa mga pri­ba­dong paa­ra­lan nga­yong taon.

Si­na­sa­bing lam­pas sa po­pu­la­syon ng ban­sa ang bi­lang ng nai­ben­tang mga sel­pon (117 mil­yon kontra sa 110 mil­yong Pi­li­pi­no). Pe­ro kon­sentra­do ito sa mga syu­dad at ka­la­ha­ti la­mang sa mga ito ang maa­ring ga­mi­tin pang-in­ter­net. Ma­yor­ya sa may in­ter­net (80%) ay na­ka-­subscri­be sa pi­na­ka­mu­rang kla­se na li­mi­ta­do, pa­pu­tol-pu­tol at lub­hang ma­ba­gal. Sa pi­na­ka­mu­rang pang-es­tud­yan­teng in­ter­net na P50 pa­ra sa tat­long araw na ku­nek­syo­n, mi­ni­mum na P500/bu­wan pa rin ang kai­la­ngang gas­tu­sin ng ba­wat es­tud­yan­te. Kung hin­di lap­top (P18,000), kai­la­ngang bil­han ng sel­pon o tablet na may ka­ka­ya­hang mag-in­ter­net (P2,500) ang mga es­tud­yan­te.

Sa ka­buuan, hin­di ba­ba­ba sa P110.8 bil­yon ang gas­tos pa­ra sa “dis­tance lear­ning” pa­ra sa tat­long bu­wan pa la­mang. Mi­ni­mum na P69.25 bil­yon ang ka­kai­la­nga­nin pa­ra mag­ka­ro­on ng gad­get ang ba­wat mag-aa­ral. Ang gas­tos na­man pa­ra sa in­ter­net ay aa­bot sa P41.55 bil­yon. Wa­la pa ri­to ang mga gad­get na ki­na­kai­la­ngan ng mga gu­ro tu­lad ng lap­top, ga­yun­din ang kai­la­ngan ni­lang (P1,500/bu­wan). Tatabo ng tubo sa “dis­tance lear­ning” ang mga kum­pan­ya ng sel­pon at in­ter­net. Kung hin­di di­rek­tang ga­gas­tu­san ng mga ma­gu­lang, ga­gas­tu­san ito ng mga lo­kal na gub­yer­no ga­mit ang pon­do ng ba­yan. Kung “i­pa­mi­mi­gay” na­man ang mga ito ng mga kum­pan­ya, iba­ba­was sa ba­ba­ya­ran ni­lang bu­wis ang ha­la­ga ng ka­ni­lang “do­na­syo­n.”

Sa ka­bi­lang ban­da, aa­bu­tin la­mang ng P37 bil­yon ang mi­ni­mum na pag­ha­han­dang pang­ka­lu­su­gan pa­ra ga­wing lig­tas na ma­buk­san ang mga paa­ra­lan alin­su­nod sa ta­ya ng DepEd. Ka­kum­bi­na sa mass tes­ting ng mga gu­ro at empleyado (mak­si­mum na P6.5 bil­yon pa­ra sa tat­long bu­wan) at iba pang pag-aang­kop sa la­ki, ha­ba at da­las ng mga kla­se, mas ben­ta­he at mas ma­ba­ba ang gas­tos ng kontro­la­dong pag­bu­bu­kas ng mga paa­ra­lan at pag­sa­sa­ga­wa ng ha­rap-ha­ra­pang kla­se la­lu­na sa mga lu­gar kung saan hin­di la­ga­nap ang Covid-19.

Ga­yun­pa­man, da­pat sa­ba­yan ang mga hak­bang pang­ka­lu­su­gan ng ma­sa­sak­law na pag­ba­ba­go pa­ra lu­ta­sin ang de­ka-de­ka­da nang prob­le­ma sa sis­te­ma ng edu­ka­syo­n. Hin­di ma­da­ling isa­ga­wa ang ta­mang pag­di­dis­tan­sya sa mga paa­ra­lang ku­lang sa klas­rum, upuan at me­sa. Noong 2019, na­sa 800,000 ba­gong klas­rum ang kai­la­ngang ita­yo, ayon sa DepEd. Ku­lang na ku­lang ang mga pa­li­ku­ran, sis­te­ma ng tu­big at iba pang pa­si­li­dad pang­sa­ni­ta­syo­n.

Hin­di sa­pat ang bi­lang ng mga gu­ro, nars at iba pang empleyado sa paa­ra­lan na maaa­ring mag­sa­lit-sa­li­tan kung ki­na­kai­la­ngan. Hang­gang 10,000 la­mang na gu­ro ang pla­nong idag­dag ng DepEd pa­ra sa ka­sa­lu­ku­yang taon, ga­yong na­sa 81,000 na mga gu­ro ang ku­lang noon pang 2018.

Sa ka­buuan, 30 mil­yon es­tud­yan­te, gu­ro at iba pang emple­ya­do sa ma­ba­bang paa­ra­lan at hayskul ang apek­ta­do sa ka­wa­lang ma­la­sa­kit at pag­ha­han­da ni Rodrigo Du­ter­te. Ini­lan­tad ng pan­dem­ya hin­di la­mang ang kai­nu­ti­lan ng re­hi­men sa pag­tu­gon sa pa­nga­ngai­la­ngan at ka­ra­pa­tan ng ng mga ba­ta at ka­ba­ta­an kun­di pa­ti ang at­ra­sa­do at bu­lok na sis­te­ma sa edu­ka­syon sa ban­sa.