Ginpahayag sini lang ni Ferdinand Marcos Jr sa isa ka interbyu nga matarung kuno ang pagdeklarar sang layi militar sang iya amay sang Septyembre 1972. Gin-ako man sang anak sang diktador nga may mga abuso sa tawhanong kinamatarung, pero ang mga amo kuno nagakatabo “pareho sa anuman nga gera.”

Gin-abswelto sang amo nga pahayag ni Marcos Jr ang militar kag pulis sa madamu-damo nga abuso kag paglapas sa tawhanong kinamatarung sa panahon sang layi militar. Labaw diri, luyag ni Marcos Jr nga himuon nga normal o polisiya ang mga pagpang-abuso nga ini, pareho man nga ginhatagan-rason ini sadto ni Duterte.

Ang mga abuso nga ini mismo ang indi gusto maliwat sang mga mangunguma nga nainterbyu sang mga reporter sang Ang Bayan. Bisan madugay nga panahon ang nakalipas na, nagadulot gihapon sa ila nga mga paminsaron ang mga kakugmat nga nagakabit sa mga ngalan sang batalyon kag upisyal. Indi tubtob san-o malimtan sang mga magkasimaryo ang gin-agyan nila nga kapintas sang mga tinawo ni Marcos Sr.

Si Nay Lorena halin sa Agusan del Norte, 17 anyos ang edad sang mabiktima sang mga suldado. Subong 56 ka tuig na siya, pero maathag sa iya ang pagkatawo sang militar nga kon tawgon niya “mga tuta ni Marcos.”

“Kon mag-imbestigar sila, indi ka makasabat sang maayo bangud dungan sa pamangkot ang kulata sang pusil. May ara nga nalimutan na ang ngalan bangud sa pagkataranta,” saysay niya.

“Kon magrekisa sila sa amon nga mga babaye, ginahikap kami sa dughan, sa kinatawo… Mga bastos gid! Indi namon mahambal nga ‘indi, Sir…’ bangud kulatahon ka, dalhon ka sa ila detatsment. Buhian ka pa ayhan nila?”

“Kulata sang pusil” ang pagpamintas nga kinaandan nga ginaagyan sang mga mangunguma, nga wala sang sala kundi ang makasumalang sang suldado sa uma. Amo ini ang gin-agyan ni Tatay Rolando sang kis-a gin-imbestiga siya.

Mas grabe ang gin-agyan sang iya mga kasimaryo. Ang kaiping balay niya tuman nga ginbakol bangud lang nagsabat nga “Madugay na kami diri, wala kami sang nakita nga rebelde.” Ang duha ka tigulang nga kaiping balay niya ginpatay pagkatapos nga dudahan nga nagasuporta sa BHB.

Nabutang man siya sa bibi sang kamatayon sang dakpon kag dalhon sa detatsment bangud sa akusasyon nga nagasuporta siya sa BHB. “Gintortyur ako. Ginkuhaan na ako sang gapos kag gindala sa kutkot kon sa diin nauna nila nga ginlubong ang isa ka pamatan-on. Ginkulbaan gid ako nga igasunod na.”

Ang kumander sang detatsment? “Si Sgt. Sumayo,” wala sang pangduhaduha nga sabat ni Tatay Rolando. Kon si Nay Lorena naman ang pamangkuton kon ano nga batalyon? “54th IB, pero mas mapintas pa ang 29th IB subong,” maathag nga sabat niya. Makatalandog ang ila mga tinaga nga daw kahapon lamang ang mga hitabo.

Paano makalimtan ang brutalidad sang layi militar, kon makaligad ang 50 tuig, amo gihapon nga brutalidad ang ginaatubang nila subong. “Tuman kagamay lang sang pagkatuhay sang mga suldado sadto kag subong,” siling ni Tatay Rolando. “Sadto, dungan ang kulata kag pag-imbestigar, antes ang pagsalbeyds. Subong, itaya anay ang armalayt antes mangkulata.”

Ginpangibabaw ni Marcos Sr kag ginapangibabaw subong ni Marcos Jr ang kaisipan nga pasista kag kawad-on sang salabton nga amo ang nagahatag lisensya sa mga terorista sang estado nga gamiton sang tuman-kapintas ang gahum kontra sa pumuluyo.

Tubtob subong wala sang hustisya nga naangkon sanday Tatay Rolando kag Nay Lorena, amo man sanday Tay Nardo kag Nanay Paning, nga nalakip sa indi maisip nga biktima sang kakugmat sang layi militar. Magkapareho ang sabat nila. “Kami mga pobre nga mangunguma lamang. Wala kami sang natapos nga grado. Ano ang pangbayad namon para sa mga papeles nga ginapangayo para magpasaka sang kaso?”

Sila nga ginguba ang pagkatawo sang layi militar, nagasandig sang ila paglaum sa armadong paghimakas. “Ginatulod sang mga abuso militar nga magpasakup ang pumuluyo sa armadong pagbato,” hambal ni Nay Lorena nga nagpaandam nga basi liwaton ni Marcos Jr ang ginhimo sang iya amay. Nagaugyon diri ang tindog ni Tay Nardo, “ang sabat sa martial law,” hambal niya, “mag-armas na ang mga tawo. Kon pareho na kita may armas (sa militar), indi na kita mahadlok.”

Para naman kay Tay Rolando, “Importante nga madula gilayon ining si Junior Marcos, bangud basi sundon niya ang pagdumala sang iya amay. Mas grabe pa ang anak… Kinahanglan buyukon naton ang pamatan-on nga magpasakup sa rebolusyon, para mauntat na ang pagpangtortyur sang militar. Maghimakas kita!”