Singkwenta ka tuig sukad nga gideklara ni Ferdinand Marcos Sr ang balaod militar ug gitukod ang pasistang diktadurya, padayong gigun-ob ang katawhan sa mga demonyo nga gihimugso sa brutal ug dunot nga paghari sa teroristang estado. Labaw pa sa pagpalig-on sa baruganang “never again” o “di na masubli,” ang pagbalik-lantaw ug pagkutlo sa mga pagtulun-an sa kasaysayan sa balaod militar kinahanglang ipunting sa padayon nga pagsukol aron pukanon ang maong mga demonyo.

Ang pinakadakung demonyo nga gihimugso sa balaod militar mao ang pamilyang Marcos mismo nga naghari-hari karon sa nasud pinaagi ni Marcos Jr. Gikan sa hatunga, nahimong higanteng burukratang kapitalista ang mga Marcos ug iyang mga kroni. Dakung pagpanghinambog ni Imelda Marcos, asawa ni Marcos Sr, nga gipanag-iyahan nila ang tanan sa Pilipinas. Walay negosyo nga midagan o imprastrukturang gitukod nga dili tinuod nga gipanag-iya o gihuthutan sa mga Marcos. Gipahimuslan sa mga Marcos ang ekonomiya ug panginabuhian sa katawhan.

Sulod sa kapin usa ka dekada, gibanabanang mokabat sa 10-15 bilyong dolyar ang gikawat sa mga Marcos. Dakung bahin niini ang nakadeposito sa mga langyawng bangko, o sa porma sa mga dyamante, mga mansyon, yuta sa ubang nasud ug uban pang mahalon nga butang. Walay ulaw nga nabuhi sa luho o kapritso ang mga Marcos samtang daw kabaw nga naghago ug naglunang sa tunaan sa kalisud ang lapad nga masa sa katawhan.

Luyo sa pagpalagpot kanila niadtong 1986, nagpabilin sa kamot sa mga Marcos ang dakung bahin sa ilang kinawat nga bahandi. Kini ang gigamit nila sukad nga nakabalik sa Pilipinas aron paliton ang mga pulitikahong pagdapig, lunuron ang nasud sa bakak ug pagtuis sa kasaysayan, ug ibalik ang kaugalingon sa gahum. Kini ang pondong nagtukod sa pulitikahong alyansa sa mga Duterte aron limbongan ang resulta sa milabayng eleksyon ug ituboy si Marcos Jr sa poder. Ang paglingkod ni Marcos Jr sa trono sa Malacañang ang pinakadakung natagamtam niya sa 14-ka-tuig nga diktadurya sa iyang amahan.

Pinakabrutal nga demonyong gihimugso sa balaod militar ang Armed Forces of the Philippines (AFP) ug Philippine Constabulary-Integrated National Police (PC-INP), (Philippine National Police o PNP na karon). Ilalum sa balaod militar, nagsilbi silang tawotawo o instrumento ni Marcos Sr aron magpakaylap og pasistang terorismo batok sa katawhan. Gibusog ni Marcos ang mga upisyal sa AFP ug sa PC-INP nga midaku gikan kapin 50,000 lamang niadtong 1972 ngadto sa kapin 200,000 ayha siya gipalagpot. Upat ka pilo nga midaku ang badyet sa AFP sa unang mga tuig sa balaod militar. Ilalum sa diktaduryang Marcos, militar ang balaod, ug bangis nga ginasumpo ang kinsamang dili motamod.

Gigamit ni Marcos Sr ang monopolyo sa gahum aron sumpuon ang tanang mibabag, lakip ang mga karibal nga pundok sa nagharing hut-ong. Gitapos sa diktador ang kanhing bahinay sa gahum sa mga nagharing hut-ong, gisirad-an ang Kongreso ug gipadagan ang mga korteng militar nga tigpatuman sa iyang mga hukum.

Nagharihari ang militar. Kapin 70,000 ang gipapriso, 34,000 ang gitortyur, 3,257 ang gipatay, ug kapin 1,300 ang desaparesido. Daghan pang mga biktima ang wala narekord nga mayorya mga mamumuo ug mag-uuma sa sulayng pugngan ang ilang pakigbisog aron panalipdan ang ilang interes ug kaayuhan. Walag too ang masaker ilabina sa kabanikanhan kung asa mga pasistang tropa ni Marcos ang naghari sa takuban sa pagsumpo sa armadong rebolusyon. Gihatag sa gubyernong US ang tibuok suporta kang Marcos nga naggarantiya sa padayon nga operasyon sa mga base militar sa US. Susama kini sa pagsuporta sa US sa lain pang diktador sa ubang mga nasud sa Asia, Latin America ug uban pang lugar.

Wala ni isa sa mga upisyal militar ang nanubag sa liboan ka krimen sa AFP ug PC-INP. Dihang mapalagpot si Marcos Sr, daghan kanila ang daw tinggalong o chameleon (hayop na naga-usab-usab og kolor subay sa ilang palibot) nga nahimong mga upisyal sa burukrasya o negosyo, gamit ang pagkapyot nila sa gahum. Sa duso sa US—ang numero unong tigsulsol ug tigbaligya og mga armas para sa mapanumpuong gyera sa nasud—pugos nga giusab ang imahe sa AFP ug PC-INP aron ipagawas nga sila tigpanalipud sa tawhanong katungod ug alang sa kalinaw, sukwahi kaayo sa esensya niining bangis nga instrumento sa pagsumpo sa katawhan.

Ilisan man og bag-o, nagpabiling higanteng demonyo ang AFP ug PC-INP nga gihimugso sa balaod militar ni Marcos Sr. Nahagba man ang diktadurya, wala gibungkag ang pasistang makinarya sa AFP ug PC-INP. Gani, labaw pa kining midaku ug nagkabangis. Sa karaang takuban sa kontra-insurhensiya ug bag-ong islogang “kontra-terorismo,” walay hunong ang mga kaso sa pagpatay, pagdagit, iligal nga pagpang-aresto, pagpangmolestya ug pagpanglugos, pagpriso ug pagtortyur sa militar sa katawhang misukol. Labaw kining nahimong hakog sa pondo nga angayan untang igahin sa mas produktibong pagpamuhunan o pagpalapad sa katilingbanong serbisyo. Labaw pang midaku ang gahum ug gipakusog ang pagpanginlabot sa AFP-PNP sa lain-laing aspeto sa estado ug katilingban ilalum sa National Task Force (NTF)-Elcac.

Labaw sa tanan, gihimugso sa balaod militar ni Marcos Sr ang demonyo nga mao ang krisis sa sistemang semikolonyal ug semipyudal nga nagalamon nga buhi sa lapad nga masang naghago. Gamit ang absolutong gahum, gihatagag dalan ni Marcos ang todo-todong pagpangawkaw nga nagresulta sa malukpanong pagkaupaw sa mga bukid, pagkahilo sa mga suba, pagkaguba sa kinaiyahan ug pag-ilog sa yuta sa mga mag-uuma ug minorya.

Ilalum sa balaod militar, gipatuman ni Marcos Sr ang mga palisiyang dikta sa International Monetary Fund ug World Bank (IMF-WB) bugti sa pautang nga adunay taas nga interes. Gilansang sa ubos nga ang-ang ang suhulan sa mga mamumuo aron agnihon ang mga langyawng kapitalista. Gipatuman ni Marcos Sr ang mini nga reporma sa yuta, ang coco levy o buwis sa mga maglulubi, ang pagbira sa presyo sa asukal aron pangwartahan sa eksport ug ang Masagana 99 nga pulos mga programa nga naglansang sa minilyong mag-uuma sa utang ug krisis sa panginabuhian.

Gisugdan ang mga “export processing zone” nga labaw pang naghikot sa nasud sa internasyunal nga assembly line sa mga korporasyong multinasyunal. Labaw pang giunlod ang ekonomiya sa Pilipinas sa pagka atrasado, agraryo ug dili industriyal. Gihimong programa sa ekonomiya ang pag-eksport og baratong kusog-pamuo isip haw-ang nga solusyon sa malukpanong problema sa dis-empleyo ug nagpaon sa mga Pilipino sa grabeng pagpahimulos ug pagpakaulipon sa ubang nasud. Makapila ka beses ang pag-ubos sa bili sa piso kontra sa dolyar sa US. Nalansang ang nasud sa langyawng utang nga gigamit ni Marcos Sr sa mga programang pang-imprastruktura nga napuno sa korapsyon.

Dihang mapalagpot ang mga Marcos niadtong 1986, naila ang Pilipinas nga “sick man” sa Asia tungod sa paglubog niini sa krisis sa ekonomiya. Kusog ang panawagan kanhi sa katawhan nga isalikway ang mga palisiya sa IMF-WB ug ang grabeng pasalig sa langyawng utang; busa dihang gitibuok ang konstitusyong 1987, giila ang panginahanglang hatagag proteksyon ang lokal nga imbestor ug palamboon ang ekonomiya.

Apan, imbes nga tul-iron ang mga hiwi nga palisiya ni Marcos Sr nga nagpaunlod sa ekonomiya sa krisis, gipadayon kini ug labaw pang gipagrabe. Ang mga palisiyang neoliberal sa ekonomiya nga gisugdan niadtong katapusan sa dekada 1970 labaw pang gibwelo sa duso sa IMF-WB. Nagpabiling nagsalig ang lokal nga produksyon sa pag-import ug nakapunting sa pag-eksport. Walay gihimo aron tukuron ang batakang mga industriya ug palambuon ang agrikultura.

Gipatuman ang pribatisasyon sa serbisyong tubig ug kuryente, deregulasyon sa industriya sa lana, pagkibhang sa badyet sa edukasyon, panglawas ug uban pang katilingbanong serbisyo. Gibaligya ug nahurot ang mga katigayunan sa gubyerno ilalum sa mga kontratang puno sa korapsyon. Gitangtang ang mga taripa sa mga produktong ginaimport nga nagresulta sa malukpanong pagkalugi, pagsira sa mga negosyo, ug nagkagrabeng kalisud sa mga mag-uuma. Labaw pang giduso ang pag-abrod sa mga mamumuong Pilipino, lakip na ang mga nars ug uban pang propesyunal.

Human ang tulo ka dekada, ang mga palisiyang gisugdan ilalum sa balaod militar ni Marcos Sr nagresulta sa makanunayong depisito sa pamatigayon, sa pagguba sa lokal nga ekonomiya, pagkahagba sa agrikultura, krisis sa pagkaon ug hingpit nga pagsalig sa importasyon ug langyawng remitans. Taliwala sa krisis sa ekonomiya, mas mihakog pa ang mga burukratang kapitalista sa pagkawat sa pondo sa katawhan, nga nagresulta usab sa nagkagrabeng panagbangi sa lain-laing pundok sa nagharing hut-ong.

Ang maong tulo ka demonyo gihimugso sa balaod militar ni Marcos Sr—ang korapsyon sa dinastiyang Marcos, ang pasistang-terorismo sa AFP-PNP, ug ang mga palisiyang neoliberal nga dikta sa imperyalismo—padayon nga migun-ob sa katawhang Pilipino. Sa pagbalik-lantaw sa katawhang Pilipino sa balaod militar, kinahanglang hait nga ipunting ang kolektibong kusog sa pakigbisog aron suklan ug pukanon ang maong mga demonyo. Kinahanglang dugang palig-onon ug subsub nga iasdang ang pakigbisog aron hingpit nga tapuson ang mga batakang problema sa imperyalismo, pyudalismo ug burukrata-kapitalismo ug kab-oton ang ginapangandoy nga tinuod nga nasudnong kagawasan ug demokrasya.