Miigting ang panawagang Save Sierra Madre o Luwason ang Sierra Madre, usa ka adlaw human gihampak sa superbagyong Karding ang mga prubinsya sa Cagayan, Central Luzon ug Southern Tagalog niadtong Setyembre 25. Naatol ang maong adlaw (Setyembre 26) sa mismong Adlaw sa Save Sierra Madre nga unang gideklara niadtong 2012. Krusyal ang papel sa Sierra Madre sa pagpugong sa kusog nga bagyo ug katalagman nga gibunga sa pagbaha, kusog nga hangin ug ulan sa katawhan ug umahan sa Luzon.

Giilang “dugukan sa Luzon” ang Sierra Madre, ang pinakataay nga laray sa bukid (680 kilometro) sa Pilipinas. Mitagos kini sa 10 ka prubinsya sa tulo ka rehiyon. Abunda kini sa rekurso sa kalasangan. Makita dinhi ang 808 ka klase sa mga mananap, kung asa katunga ang makit-an sa nasud lamang. Daghan dinhi ang hapit nang mahanaw. Ginasulting makita dinhi ang pinakadakung nahabiling karaang lasang. Ginaila kining usa sa pinaka-biodiverse nga lugar sa tibuok nasud.

Bisan pa, atubangan sa halos 10-ka-tuig nang ginadumdum ang Adlaw sa Save Siera Madre, walay hunong ang pagguba sa maong bukid. Luyo sa dili malilong nga kamahinungdanon niini, padayon ang reaksyunaryong estado sa pagtugot sa magun-ubong imprastruktura nga nagaguba dinhi. Lakip dinhi ang ginaduso nga pagtukod og mga dam, luyo sa pagbabag sa mga nanimuyo sa kabukiran.

Upat ka dam

Sa milabayng mga dekada, klase-klaseng proyektong megadam ang ginaduso nga tukuron sa Sierra Madre–ang Laiban, Kaliwa-Kanan ug ngayon ang Ahunan. Pinakadaku dinhi ang Laiban Dam nga pagatukuron unta sa Kaliwa River sa Barangay Laiban, Tanay, Rizal. Nakatakda kining magpalayas sa 11,000 ka pamilya sa pagalangkuban niining 28,000 ka ektaryang watershed area ug 2,239 reservoir area.

Gipulihan ang Laiban sa planong Kaliwa dam sa Kaliwa River sa Barangay Pagsangahan, General Nakar, Quezon. Unluron niini ang 9,700 ka ektaryang protektadong kalasangan nga yutang kabilin ug palayason ang 1,465 pamilya sa lumad nga Dumagat-Remontado. Kabahin kini sa kinatibuk-ang disenyo sa pagtukod og siyam ka dam sa lain-laing bahin sa magkasumpay nga suba nga Kaliwa, Kanan ug Agos. Sa kinatibuk-an, gibanabanang maapektuhan sa tibuok proyekto ang 11 ka barangay ug 39 ka komunidad sa mga lumad. Matud sa mga grupong lumad, giuna sa gubyerno ang pagtukod sa Kaliwa dam tungod kay dinhi “pinakahinay” ang pagbabag niadtong 2015.

Pinakaulahi sa mga proyektong dam ang Ahunan hydropower dam sa kumpanyang Prime Metro Power Holdings Corp. sa burgesyang si Enrique Razon. Una kining gihanyag niadtong Setyembre 2021 ug gibwelo niining Agosto. Pagatukuron ang maong dam sa 300 ka ektaryang kalasangan sa Pakil, Laguna ug mokuha og tubig sa Laguna de Bay. Pagaunluron niini ang gagmayng suba, sapa ug busay nga tinubdan sa tubig sa 20,000 ka katawhan sa lugar. Pagapalayason niini ang 12,000 ka lumulupyo sa ilang mga yuta.


Hugot nga pagbabag

Napaatras sa mga lumad nga Dumagat-Remontado ug grupong maki-kinaiyahan ang pagtukod sa Laiban Dam niadtong 2009. Apan niadtong 2019, giaprubahan sa kanhing rehimeng Duterte ang pagtukod sa puli nga Kaliwa dam ug gitanyag ang kontrata sa mga kumpanyang Chinese, bugti sa minilyong dolyar nga utang gikan sa China. Gitawag og New Centennial Water Source ang proyekto nga ginasulting magasuplay og tubig sa Metro Manila. Niadtong sayong bahin sa 2022, gisulayan nga pagmanipula sa rehimen ang pagpabor sa mga komunidad sa Dumagat-Remontado sa usa ka pekeng konsultasyon.

Gipamatud-an sa mismong assessment report nga gipagula sa Metropolitan Waterworks and Sewerage System niadtong 2019 ang dakung kadaut nga ibunga sa Kaliwa Dam sa kabukiran sa Sierra Madre. Pagagub-on niini ang yutang kabilin sa mga Dumagat-Remontado nga adunay 12 ka lugar nga ginailang sagrado. Maapektuhan sa proyekto ang ilimnong tubig ug irigasyon sa Infanta, nga nagsalig sa Agos River. Sa panahon sa mga bagyo, ug gikinahanglang magpagawas og tubig, lunupon niini ang mga baryo ug komunidad nga anaa sa tiilan sa kabukiran.

Lapad usab ang pagbabag sa Ahunan dam. Peligroso kini, matud sa mga grupong maki-kinaiyahan tungot kay pagatukuron kini sa lugar nga adunay tulo ka fault line (hinungdan sa mga linog). Bisan wala pa kiniy permit, nagsugod na ang kumpanya sa pagkalot sa yuta. Sama sa kaso sa paglapas sa Kaliwa Dam, pagpamig-ot ug intimidasyon ang tubag sa estado sa mga residente ug grupong nagababag.