Pagdumdum sa bangis nga kasinatian sa balaod militar sa Southern Tagalog

,
Kini nga artikulo adunay hubad sa PilipinoEnglishHiligaynon

Wala pay 10-anyos si Filom (dili tinuod nga pangalan) niadtong nasaksihan niyang gikulata sa mga elemento sa Philippine Constabulary (PC) ang iyang lolo sa ilang umahan sa Barangay Panaytayan, Mansalay, Oriental Mindoro. Ang hinungdan—adunay dalang taas nga sundang ang iyang lolo.

“Sobra gyud kaayo ka istrikto kaniadto nga ultimo palugsong sa lungsod, bawal magdala og sundang, ginabali,” saysay ni Filom, usa ka lumad nga Mangyan, samtang gibalik-lantaw ang kabangis sa balaod militar sa Southern Tagalog. “Na, dili nimo pwedeng ibulag ang sundang sa among mga Mangyan!”

Gawas pa niini, nasinati usab nilang Filom nga giharang sa mga elemento sa PC kung moadto sila sa ilang kaingin sa duda nga makigkita ang mga lumad sa mga myembro sa Bagong Hukbong Bayan (BHB).

Sa ilang baryo, adunay mga gitortyur ug grabeng gipaantus nga mga Mangyan-Hanunuo tungod kay giakusahan silang nakiglambigit sa BHB. Duha sa mga nahimong biktima mao silang Aloy* ug Nomes*, lakip sa Amà o tiguwang ug lider sa ilang tribu. Gipaambit nila nga dili lang pagpamig-ot ang nasinati sa mga Mangyan sa kamot sa mga PC, kundi bisan pagpatamay ug pagyatak sa ilang kultura ug pagtoo. Giutingkay sa mga nag-operasyong militar ang mga bukid ug gibiaybiay ang mga sagrado nilang lugar. Gikalot sa PC ang lubnganan sa mga lumad ug gikatag ang mga bukog sa ilang mga katiguwangan sa pasangil nga “ginapangita nila ang mga tinagoang pusil sa BHB.”

Samtang, sa utlanan sa Southern Quezon ug Bicol, gipakat ang pito ka batalyon sa Philippine Army, duha ka batalyon sa PC ug usa ka Marine Battalion Landing Team sa maong mga tuig. Adunay suportang pangkahanginan ang matag batalyon ug kaabag nila ang Philippine Army Light Armory sa mga operasyong pagsuhid ug pagpuo. Gisaysay ni Homer, usa ka mag-uumang personal nga nakasaksi sa pagkontrol sa mga PC sa pagpalit og pagkaon sa mga residente. Giobliga usab silang gipapirma sa logbook sa kada moadto sa uma.

Nag-operasyon ang gidak-ong brigadang pwersang militar sa mga lugar nga adunay gituohang yunit sa BHB inubanan sa pagpang-istraping ug pagpamomba gikan sa ere. Niadtong Abril 1974, usa ka bulan nga nagpondo ang 800-900 ka tropang militar sa Barangay San Antonio, Kalayaan, Laguna ug sa mga kasikbit niini.


Dili sarang ang indemnipikasyon

Nakadawat si Tatay Andy og ₱75,000 nga indemnipikasyon subay sa paborableng desisyon sa Hawaii Court batok sa mga Marcos isip usa sa mga biktima sa kabangis sa balaod militar. Apan wala niini sukad napapha ang pait niyang kasinatian. Sa ilang sityo sa Barangay Quipot, San Juan, Batangas, upat lamang ang gitanyagan og indemnipikasyon bisan og nasinati sa tibuok baryo ang hampak ug kabangis sa balaod militar.

Giakusahan si Tatay Andy niadtong dekada 1980 nga may kalabutan sa BHB. Gidagit siya sa iyang balay ug gitortyur sa mga berdugo sa kampo sa Barangay Castillo, San Juan. Gipahigda siya ug gibutangan og bimpo sa nawong. Gibubuan siya og tubig nga may sabon nga misulod sa iyang ilong ug baba.

Nakasinati usab ang mga taga Barangay Quipot sa makapila ka hugna nga pagpatawag sa kampo sa militar. Adunay kaubang tortyur ang mga ginahimong imbestigasyon kung asa ginapalakaw sila nga nakaluhod sa batuhan patuyok sa gawas sa kampo samtang ginalubong hangtud sa liog sa uban. Naghimo usab sa lain-laing kamangtas ang PC aron bungkagon ang panaghiusa sa mga residente ug mga pamilya pinaagi sa pagpalinya sa mag-amahan ug gipabugno. Ginabitay ang mga amahan ug ginapasumbag sa anak nga daw punching bag. Kung dili mosunod ang anak, siya ang sumbagon sa PC.

Labaw nga sakit para sa mga taga-Quipot nga human sa balaod militar na-“promote” pa ang mga tigpasiugda sa mga kabangis ug pagpaantus kanila.

Matud kang Filom, “Makasisilag ug makaaligutgut nga usa na usab ka Marcos ang nakalingkod nga presidente sa nasud ilabinang walay pagbasol ug pag-ila ang maong pamilya sa diktador sa mga krimen sa ilang pamilya ilabina sa panahon sa balaod militar.”

Nagpadayon ang pakigbisog sa tibuok nasud para singilon ug papanubagon ang pamilyang Marcos ug mga alipures nila sa ilang mga krimen sa katawhan. Dakung hagit kini ilalum sa usa ka Marcos sa Malacañang ug taliwala sa pagpakana niini nga sistematikong rebisahon ug tuison ang kasaysayan ug ipakita ang mangitngit nga yugto sa kasaysayan isip pinakamagilakon nga nahitabo sa Pilipinas.

Pahinumdum ni Tatay Andy, “Kinahanglang padayon nga ipaambit ang kasinatian kung paunsa nag-antus ang katawhan panahon sa martial law, ilabina sa mga bag-ong henerasyon sa kabatan-onan. Magsilbing pahinumdum ug hagit ang among mga kasinatian aron dili na tugutang masubli ang kabangis sa martial law.”

Pagdumdum sa bangis nga kasinatian sa balaod militar sa Southern Tagalog