Nagtingkad ang panawagan nga Save Sierra Madre o Salbaron ang Sierra Madre, isa ka adlaw pagkatapos halitan sang superbagyo Karding ang mga prubinsya sa Cagayan, Central Luzon kag Southern Tagalog sang Septyembre 25. Natabuan nga ang adlaw nga ini (Septyembre 26) amo man ang Adlaw sang Save Sierra Madre nga una nga gindeklarar sang 2012. Importante ang papel sang Sierra Madre sa pagsagang sa mga mabaskog nga bagyo kag kalamidad nga dulot sang pagbaha, mga mabaskog nga hangin kag ulan sa pumuluyo kag ulumhan sa Luzon.

Ginatawag nga “taludtod sang Luzon” ang Sierra Madre, ang pinakamalaba nga kabukiran (680 kilometro) sa Pilipinas. Nagalapos ini sa 10 prubinsya sa tatlo ka rehiyon. Manggaran ini sa resorsa nga kagulangan. Puluy-an ini sang 808 klase sang mga hayop, kon sa diin katunga nagakabuhi lamang sa pungsod. Madamo diri ang malapit na madula. Ginasiling nga makita diri ang pinakadaku nga nabilin lang nga kagulangan. Ginakabig ini nga isa sa pinaka-biodiverse nga lugar sa bilog nga pungsod.

Ugaling, sa atubang sang halos 10 tuig nga pagdumdom sang Adlaw sang Sierra Madre, wala untat ang pagpanghalit sa kabukiran nga ini. Sa pihak sang indi mabalibaran nga importansya sini, padayon ang reaksyunaryong estado sa pagpahanugot sa mapanghalit nga imprastruktura nga nagasamad diri. Lakip diri ang ginapilit nga pagtukod sang mga dam, sa pihak sang pagpamatuk sang mga nagapuyo sa kabukiran.

Apat nga dam

Sa nagtaliwan nga mga dekada, sarisari nga proyektong megadam ang ginapilit nga tukuron sa Sierra Madre–ang Laiban, Kaliwa-Kanan kag subong ang Ahunan. Pinakadaku sa mga ini ang Laiban Dam nga pagatukuron tani sa Kaliwa River sa Barangay Laiban, Tanay, Rizal. Nakatalana ini nga magpalayas sang 11,000 pamilya sa pagasakupon sini nga 28,000 ektarya nga watershed area kag 2,239 reservoir area.

Ginbayluhan ang Laiban sang plano nga Kaliwan Dam sa Kaliwa River sa Barangay Pagsangahan, General Nakar, Quezon. Pagalunuron sini sa tubig ang 9,700 ektarya nga protektadong kagulangan nga dutang ansestral kag palayason ang 1,465 pamilya sang tumandok nga Dumagat-Remontado. Kabahin ini sa kabilugan nga disenyo sang pagtukod sang siyam nga dam sa nagkalainlain nga bahin sang nagasulugpon nga suba nga Kaliwa, Kanan kag Agos. Sa kabilugan, ginatantya nga maapektuhan sang bilog nga proyekto ang 11 barangay kag 39 tumandok nga komunidad. Suno sa mga grupong tumandok, ginauna sang gubyerno ang pagtukod sang Kaliwa Dam bangud diri ang “pinakamaluya” nga pagpamatuk sang 2015.

Pinakaulihi sa mga proyektong dam ang Ahunan Hydropower Dam sang kumpanya nga Prime Metro Power Holdings Corp. sang burgesya nga si Enrique Razon. Una ini nga ginlibod sang Septyembre 2021 kag nagbwelo sining Agosto. Ginatukod ang dam nga ini sa 300 ektarya nga kagulangan sa Pakil, Laguna kag magakuha sang tubig sa Laguna de Bay. Pagalunuron sini ang magagmay nga mga suba, sapa kag busay nga ginakuhaan sang tubig sang 20,000 pumuluyo sa lugar. Pagapalayason sini ang 12,000 residente sa ila mga duta.

Mabaskog nga pagpamatuk

Napaatras sang mga tumandok nga Dumagat-Remontado kag grupo nga maka-kapalibutan ang pagtukod sang Laiban Dam sang 2009. Pero sang 2019, ginlusot sang sadto rehimeng Duterte ang pagtukod sang kabaylo nga Kaliwa Dam kag ginhatag ang kontrata sa mga kumpanyang Chinese, kabaylo sang minilyong dolyar nga utang halin sa China. Ginatawag nga New Centennial Water Source ang proyekto nga ginasiling magasuplay sang tubig sa Metro Manila. Sadtong temprano nga bahin sang 2022, gintilawan nga manipulahon sang rehimen ang paghatag-pahanugot sang mga komunidad sang Dumagat-Remontado sa isa ka peke nga konsultasyon.

Ginpamatud-an sang mismo assessment report nga ginkomisyon sang Metropolitan Waterworks and Sewerage System sang 2019 ang daku nga kahalitan nga ginadulot sang Kaliwa Dam sa kabukiran sang Sierra Madrre. Pagawaskon sini ang dutang ansestral sang mga Dumagat-Remontado nga may 12 lugar nga ginakabig nga sagrado. Maapektuhan sang proyekto ang ilimnon nga tubig kag irigasyon sa Infanta, nga nagasalig sa Agos River. Sa panahon sang mga bagyo, kag kinahanglanon nga magpaawas sang tubig, pagalunuron sini ang mga baryo kag komunidad nga ara sa kunsaran sang kabukiran.

Malapad man ang pagpamatuk sa Ahunan Dam. Delikado ini, suno sa mga grupong maka-kapalibutan bangud ginatukod ini sa lugar nga ginakabig nga may tatlong fault line (pagahalinan sang mga linog). Bisan wala pa ini sang permit, nagsugod na ang kumpanya sang pagpangbuho sang duta. Pareho sa kaso sang pagbato sa Kaliwa Dam, pagpang-ipit kag intimidasyon ang sabat sang estado sa mga residente kag grupo nga nagapamatuk.