Sa tantya ni Leo, isa ka mangunguma sa Bukidnon, ara sa ₱208 ang pinakaminimum nga kinahanglanon sang iya pamilya para makalampas sila sa gutom sa kada adlaw. Tuman kanubo na gani (ara sa ₱1,119 ang makabuhi nga suhol), kulang man katama ang ₱69-₱173 kada adlaw niya nga kita bilang tagakulekta sang goma sa isa ka plantasyon. Malayo nga indi ini makaigo para mabuhi ang tatlo niya nga anak nga nagatuon sa elementarya.

Wala sang kaugalingon nga duta si Leo gani napilitan siya nga magtrabaho sa mga talamnan sang goma sa ila lugar. Siya ang tapper sa 2-ektaryang duta nga may 600 puno. Masobra 20 tuig na siya nga nagatrabaho diri. Kada bulan, makabaligya siya sang 500 kilo sang hilaw nga goma sa balor nga ₱26 kada kilo. Sa ₱13,000 nga ginakita, ₱5,200 lang ang magakadto sa iya bangud 60-40 ang partehan nila sang tag-iya sang duta.

Mas malaut ang ginaagyan ni Leo kada tig-ululan bangud indi magbilog ang ginakulekta nga goma kon nabasa ini kag indi mabaligya. Sa sini nga kahimtangan, halos katunga lang ang iya ginakita. Buot hambalon, ₱2,600 lang ang ginakita niya kada bulan o ₱86.66 kada adlaw.

Agud magbilog ang goma, ginabutangan ini sang mga tapper sang asido. Sabat ni Leo ang gasto para diri bangud wala sang kontribusyon ang tag-iya sang duta sa produksyon.

Isa lang si Leo sa madamo nga tapper sa Bukidnon nga labing nagaantus bangud sa kawad-on sang kaugalingon nga duta kag barato nga presyo sang hilaw nga goma. Wala ginapatuman sang mga komersyante diri ang gintalana sang Philippine Rubber Industry Roadmap 2017-2022 nga ₱30 minimum nga baklanay sang hilaw nga goma halin sa mga nagaprodyus sini. Sa pihak nga bahin, ara sa ₱87 kada kilo ang baligyaanay sang mga komersyante sa mga daku nga kumpanya nga nagamanupaktura sang goma.

Sa bilog nga Pilipinas, mas o menos 300,000 ektarya sang duta ang sakup sang mga plantasyon sang goma. Ikalima ang Northern Mindanao sa mga ginakuhaan sang hilaw nga goma, kon sa diin ang Zamboanga Peninsula ang nagapanguna. Ang pinakadaku nga plantasyon sa rehiyon amo ang Pioneer Amaresa nga may operasyon sa banwa sang Maramag. Nagaluwas ini sang hilaw nga goma pangunahon sa Malaysia.

Suno sa datos sang United Nations Comtrade, ikawalo sa kalibutan ang Pilipinas sa ginahalinan sang hilaw nga goma. Pangunahon nga nagabakal sini ang China kag Malaysia, kon sa diin makit-an ang mga pabrika sang goma, rubber health products kag iban pa. Tuig-tuig, nagataas ang internasyunal nga demand para sa mga human nga produkto nga himo sa goma.

Bisan mangunguma sang goma si Leo, indi niya masarangan baklon ang mga produkto nga human diri. “Bugas pa lang, nabudlayan na ako magbakal. Uga o nudels na lang ang ginabulos-bulos nga sud-an kada adlaw. Ini pa lang gani nabudlayan na ako, ang tuman kamahal nga sapatos kag goma sang salakyan pa ayhan,” siling ni Leo.