Isa ka tuig pa lang sugod sang nagpatapo si Kaupod Yuds sa Bagong Hukbong Bayan, apang indi na bag-o sa iya pamilya ang pag-uyat sang pusil. Naagyan na niya nga mag-armas, upod na ang iya angkan, agud pangapinan ang ila duta batuk sang mga manog-agaw.

Dinekada na ang kinagamo sa masobra 100 ektarya nga duta nga ginapanag-iyahan sang pamilya ni Ka Yuds. matambok ang nasambit nga duta kag madamo sang bunga ang mga pananom diri. Halos duha-katlo sini ang patag nga may natanom nga 700 ka puno sang lubi kag sari-sari nga prutas pareho sang lansones, marang kag durian. Sadtong dekada 2000, ginpwestohan sang pamilya nga bantog sa pagpanghugakom sang duta nila Ka Yuds. Katimbang ang isa ka despotiko nga abogado, gin-angkon sini ang duta.

Sadtong 2004, gin-okupa nila ni Ka Yuds ang duta para nga bawion ini. Gilayon sila nga ginpasakaan sang kaso nga “forcible entry” ukon pwersahan nga pagsulod bisan pa may yara sila sang pamatuod sang pagpanag-iya. Gin-atubang nila ang kaso kag napamatud-an sa korte nga sila ang lehitimo nga tag-iya sang duta. Wala nag-untat ang manog-agaw sang duta ang ginsuguran ang mapintas nga pagpang-atake sa pamilya ni Ka Yuds. Iligal sini nga ginpa-utod ang mga puno sang lubi tungod ini kuno ang puno kag punta sang kinagamo. Nag-arkila ang manog-agaw sang 20 ka chainsaw operator nga gin-updan sang 60 ka armado nga gwardya agud ipatuman ini.

Agud nga depensahan ang ila mga kaugalingon kag ila teritoryo, nagbakal kag nagpauswag sang armas ang angkan ni Ka Yuds.

Nagsingki ang kinagamo sang gintiro kag napatay sang armado nga goons sang manogpangagaw ang isa ka tigpanaka sang lubi nga ginpaobra nila ni Ka Yuds. Nagabantay sadto sa tigpanaka si Ka Yuds kag iya nga pakaisa, kag ginbalusan nila sang lupok ang gwardya.

Pagkatapos sini, ginsunog sang mga maton ang mga balay kag iban nga pagkabutang nila ni Ka Yuds. Tungod diri, napilitan sila nga biyaan ang ila mga balay kada gab-e. Sa isa ka higayon, ginbantayan nila ang mga gwardya nga may bitbit nga mga sulo nga pangsunog sa iban pa nga balay. Nakumpiska halin sa mga gwardya ang isa ka shotgun kag Granada. Sa hamulag nga insidente, ginpalukpan ni Ka Yuds ang mga gwardya nga may upod nga chainsaw operator para punggan ang pag-utod sang mga puno sang lubi.

Naglab-ot sa isa ka bulan ang halos adlaw-adlaw nga pagpang-atake sang mga gwardya. Sa panahon nga ini, nautod nila ang tanan nga lubi kag gindalahig pa ang pila ka puno sang prutas. Nakigsabwatan sa militar ang manog-agaw sang duta. Duha ka kapitan sang militar ang direkta nga nanghilabot sa kaso. May mga higayon pa nga gintayaan sang mga suldado sila ni Ka Yuds kag ginhana nga harangan.

Sa pihak sini, wala natay-og ang pagbato nila Ka Yuds. Sa pagligad sang panahon, amat-amat nila nga napaatras ang manogpangagaw samg duta. Matapos nga matabog ang mga goons kag suldado sa duta, matawhay nga nakaposisyon ang mga himata ni Ka Yuds. Nabalik nila ang halos naubos nila nga mga tanom kag napauswag ang produksyon. Nangin kabahin sila sang mas masangkad nga organisasyon sang mangunguma. Ginpangunahan ni Ka Yuds ang ila organisasyon kag gintukod ang isa ka kolektibo nga ulumhan.

Sa nagsunod nga mga tinuig, nangin aktibo si Ka Yuds sa mas malapad nga paghimakas mangunguma. Ginpamunuan niya ang mga negosasyon kag paghimakas para sa kinamatarung sang mga mangunguma sa duta, pagbulig sa mga biktima sang demolisyon, pagpangapin sa mga Lumad batuk sa pagpang-agaw sang duta nga palanubli-on kag pagpamatok sa pagsulod sang mapanghalit nga proyekto pareho sang mina kag plantasyon.

Sa atubang sang pagpang-ipit kag pamahog sa iya kabuhi, nagdesisyon siya nga magpasakop sa proteksyon sang armado nga kahublagan, kag sang ulihi, lubos-panahon nga naghulag bilang Pulang hangaway.

Matutom si Ka Yuds sa sulod sang hangaway sang banwa. nagserbe siya nga kuluhaan sang mga leksyon sa hambalanon sang duta. Pino kag maathag niya nga napaathag ang mga ugat sang banggianay sa duta kag ang kinahanglanon nga himuon angot diri.

“Indi bastante ang ligal nga paghimakas para maangkon ang kinamatarung sa duta,” base kay Ka Yuds, sandig man sa iya nangin inagihan. “Kinahanglan mag-uyat sang armas para matumbasan ang kapintas sang nagahari nga sahi kag mga kasabwat nila sa gubyerno.””

(Halin sa Ang kalihukan, upisyal nga pamantalaan sang NDF-North Central Mindanao.)